O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi munira Jo’raqulovna Allayeva, Ziyovuddin Zaynutdinovich Hakimov, Soloy Ro’zimamatovich Ismailov, Salohiddin Djo’rayevich Aminov, Tollibay Boltayevich Mustanov

3-gidroksi-3-metilglutaril 
koenzim A-reduktaza 
NADF 

---

- 696 -
toshmalar) 2% bemorlarda jigar transaminlari faolligini ortishi kuzatiladi, lekin 
hech qanday patologiya bilan kechmaydi. Mushak kreatin fosfokinazasi ortadi (10-
11% bemorlarda) va u mushaklarda og’riq, kamdan-kam hollarda, miopatiya
va 
ehtimol shikastlanishi
bilan (agar dorini qabul qilish to’xtatilmasa) kechishi 
mumkin. Homiladorliklarda, faol kechuvchi jigar xastaliklarida, xolestaz, 
miopatiya, unga sezgirlik yuqori bo’lganda lovastatinni qo’llash man qilingan. 
Dori vositani bolalarda qo’llash tavsiya etilmagan. 
Boshqa statinlarni 
farmakodinamikasi lovastatinnikiga o’xshash. Ammo farmakokinetik farqlari 
mavjud. Jumladan qon zardobida fluvastatin (leskol) va provastatin (lipostat)ning 
maksimal kontsentratsiyasi, lovastatin va simvastatinnikiga nisbatan tezroq hosil 
bo’ladi.

 
 
 
 
Dori vosita 
Me’
da
icha
k
tra
kti
d
an
so’r
il
ishi
%
B
irinch
i 
o’
ti
shda
d
or
i 
vosi
tani
ji
ga
rda
tut
il
ishi
. 
%
En
ter
al
qo’lla
nil
ga
nda
biol
ogik
o’
ti
sh
da
ra
jasi
Qon
za
rdobida
maksi
mal
konse
ntra
tsi
ya
hosi
l 
qil
ish
va
qti
. soat
Qon
z
ardobi
oqsi
ll
ari
bil
an
b
og’la
nishi
%
Asosiy
meta
boli
zm
yo’li
Qon
za
rdobida
gi
mi
qdorining 
50% 
ka
mayishi
(
t
1
/2
) soa
t 
S
afr
o
tar
kibi
da
icha
k
ga
aj
ra
li
shi %
Lovastatin
1
30
2
80-85 <5 
2-4 
>95 
Mikrosomal 
oksidlanish 
CYP 3A4 
2,9 
~83 
Simvastatin 
85
2
60-80 <5 
1-2 
>95 
Mikrosomal 
oksidlanish 
CYP 3A4 
2-3 
~60 
Pravastatin 
34 
66 
18±8 
0.9-1.6 43-48 
Sitozolda 
sulfatirlanish 
1,3-2,8 ~70 
Fluvastatin 
Deyarli 
to’liq 
>68 
~24 
0.5-1 
>98 
Mikrosomal 
oksidlanish 
CYP 2S9 (75%) 
CYP 3A4 (20%) 
CYP 2A8 (5%)
3
0,5-2,3 ~95 
Birinchi o’tishda statinlarni jigarda tutilishi juda ahamiyatli ko’rsatkichdir . 
Bunday holatni moddani nobud bo’lishi deb hisoblamaslik kerak, chunki aynan 
gepatotsitlarda ushbu moddalar xolesterin biosintezini ingibitsiyalaydi. Biologik 

---

- 697 -
o’tish darajasi ushbu jarayonni belgilovchi faqat qo’shimcha ko’rsatkichdir. 
Lovastatin va simvostatin yuqori darajada lipofil birikmalarida gematoentsefalik 
barer va yo’ldoshdan yaxshi o’tadilar. Fluvastatin va provastatin ushbu 
to’siqlardan deyarli o’tmaydi (fluvastatin provastatinga nisbatan 40 marta lipofil 
bo’lsa ham) . 
Har xil dori vositalarni metabolizm yo’li bir xil emasligi jiddiy amaliy 
ahamiyatga ega. Ko’pgina statinlar jigardagi va ichak devoridagi sitoxrom-P-450 
ferment sistemasi hisobiga metabolizmga uchraydi. Bunda P
450
ning turli 
izoenzimlari qatnashishi mumkin. Lovastatin va simvastatin uchun bu CYP 3A4, 
fluvastatinga asosan CYP2S9, hamda CYP 3A4 va CYP2S8. Provastatinning 
biotransformatsiya yo’li tamoman boshqa (jigarning sulfatransferazasi ishtirokida 
pravastatin sitozolda sulfatirlanishga uchraydi). Bu ma’lumot (noxush ta’sir 
rivojlanishi mumkinligini hisobga olganda)juda muhimdir, ayniqsa, miopatiya kabi 
jiddiy, ayrim holatlarda ba’zan o’lim bilan yakunlanadigan rabdomioliz 
rivojlanishi mumkin.
Bunday asoratlar soni statinlarning qondagi konsentratsiyasiga bog’liq. Shu 
sababli ma’lum bir statinlar metabolizmida qatnashuvchi fermentlarni bloklovchi 
moddalarni birgalikda qo’llanilsa miopatiya rivojlanish xavfi sezilarli darajada 
ortadi. Ko’pincha statinlar (lovastatin, simvastatin, atrovastatin va boshqalar)ning 
metabolizmida asosiy o’rin tutgan CYP 3A4ni ko’pgina ingibitorlari 
ma’lum.Bunday ingibitorlarga immunodepressant siklosporinA, antibiotiklardan 
eritromitsin, zamburug’larga qarshi vositalari itrakonazol, retroviruslar proteazasi 
ingibitorlari, masalan ritonavir va boshqalar mansub. Tabiiyki qayd etilgan 
statinlarni shunday dori vosita bilan birgalikda qo’llash maqsadga muvofiq emas. 
Fluvastatin bu asnoda anchagina xavfsizroq, chunki uning biotransformatsiyasida 
boshqa izoenzim –CYP 2S9 asosiy rol o’ynaydi. Provastatin uchun bunday holat 
yana ham qulayroq, chunki uning asosiy metabolizm yo’li boshqa statinlardan farq 
qiladi. 
Boshqa gipolipidimik moddalar jumladan fibratlar, nikotin kislotasi ham 
miopatiya chaqirishi mumkinligini yodda tutmoq zarur. Shu sababli ularni statinlar 

---

- 698 -
bilan birgalikda qo’llash nomaqul yoki bemorlar ustidan nazoratni kuchaytirishni 
talab qiladi. 
Lovastatin, simvastatin va fluvastatin provastatinga nisbatan qon zardobi 
oqsillari bilan tahminan ikki marta ko’proq bog’lanadi. Barcha dori vositalar 
asosan safro bilan ovqat hazm qilish traktiga ajraladi. Dori vositalarni kuniga bir 
marta uxlashdan oldin ichish tavsiya etiladi. Agar ularni xolestiramin kabi dori 
vositalar bilan kombinatsiyalansa, xolestiramin ichishdan bir soat avval, yoki uni 
ichgandan 4 soat keyin qabul qilinadi. Bu uni statinlarni absorbsiyasini buzishi 
bilan bog’liqdir. Statinlarning noxush ta’sirotlari lovastatinniki kabidir. 
Xolesterinni ichakda so’rilishini ingibitsiyalovchi moddalar yaratilgan. Bu tipdagi 
birinchi dori vosita ezetimibdir. Kimyoviy jihatdan 2-azetidonning hosilasidir. 
Ta’sir 
mexanizmi 
ichak 
enterotsitlarida 
xolesterin 
transportyorini 
ingibitsiyalashdan iborat. Bu xolestirinni so’rilishini tahminan 50% kamaytiradi. 
Bir vaqtning o’zida jigar tomonidan sarflanayotgan xilomikron va uning bo’lak 
chalarida xolestirin miqdori kamayadi. Xolestirin miqdori ZPLP va ZJPLP 
hisobiga ham kamayadi (20-25%ga). Shu bilan birgalikda jigarda ZPLP 
retseptorlarining ekspressiyasi ortishi ZPLP klerinsini kuchaytiradi. ZYuLP 
miqdori kamroq darajada ortadi. Natijada gipolipidemiya rivojlanadi. Ezitemib 
ichakdan yaxshi so’riladi. Enterotsitlarda uning ko’pgina qismi xolesterinni 
transporterini ingibitsiyalash faolligi bo’yicha ezetimibga teng bo’lgan 
glyukouronidlarga aylanadi. Ikkala birikma ham asosan enterotsitlarda bo’ladi. 
Sirkulatsiyadagi qonga juda oz miqdorda tushadi. Vena qon tomirilardan jigar tutib 
olib safro tarkibida ichakka ajratadi va u yerdan qayta so’riladi. Shu asnoda 
ezetemib va uning metabolitlarini (t
1/2
-
22s) davomli ta’sirlarini ta’minlovchi ichak-
jigar resirkulyatsiyasi yuzaga keladi. Ezetimib asosan ichak, uning gulukuronidi 
buyrak orqali ajraladi. Ezetimibni bir kunda bir marta beriladi. Maksimal ta’siri 2 – 
haftadan so’ng rivojlanadi. Noxush ta’sirlar sifatida qorinda og’riq, diareya, bosh 
og’rig’i, allergik reaktsiyalar bo’lishi mumkin. Ezetimib va uning glyukuronidi P-
450 sistemasiga ta’sir ko’rsatmaydi, shuning uchun boshqa dori moddalari bilan 

---

- 699 -
o’zaro kam ta’sirlanadi. Yog’da eruvchi vitaminlarning so’rilishi buzilmaydi. 
Ezetimibni tez-tez statinlar bilan birgalikda ishlatiladi.
Xolestiraminning gipolipidemik ta’siri tamoman boshqa printsipga 
asoslangan. U to’rtlamchi ammoniy guruhlarni tutuvchi, smola. Me’da ichak 
traktida so’rilmaydi, hazm fermentlari ta’sirida parchalanmaydi. Ichakda safro 
kislotalari bilan bog’lanadi (to’rtlamchi ammoniy guruhlari xisobiga). Hosil 
bo’lgan kompleks najas bilan ajraladi. Shu sababli bu tipdagi moddalarni safro 
kislotalarining sekvestrantlari
deb ataladi. Bunda ichakdan xolestirinni so’rilishi 
kamayadi. 
Dori vosita 
Ta’sirotlar 
St
at
in
lar
E
zet
imi
b
X
o
le
st
ira
mi
n
Fi
b
rat
lar
N
ik
o
ti
n
k
is
lo
ta
si
Xolesterin so’rilishini susayishi 
Ingichka 
ichakda 
safro 
kislotalarini 
bog’lanishi 
Xolesterin sintezining susayishi 
Endoteliy lipoproteinlipazasini faollashishi 
ZPLP retseptorlari sonining ortishi 
Yog’ to’qimasi hujayralari ichidagi lipaza 
faolligini ortishi 
ZJPLP sintezini kamayishi 
ZJPLPsekretsiyasining kamayishi 
ZJPLPmiqdorining plazmada kamayishi(%) 25-35 
5 
35-50 
25-40 
ZPLPmiqdorining plazmada kamayishi(%) 
20-55 
15-
20 
12-
18 
11-20 
6-22 
ZYuLPmiqdorining plazmada ortishi(%) 
5-10 
5-10 
4-5 
11-15 
18-35 

---

- 700 -
Safro kislotalari(85-90%ga) va xolesterin absorbsiyasini kamayishi jigarda 
xolesterin sintezini kompensator ortishi bilan kechadi. Ammo qon zardobida 
xolesterin miqdori kamayadi, chunki uning ajratilishi sintezidan ustunlikka ega 
bo’ladi. Qon zardobi va to’qimalarda xolesterin miqdorining kamayishiga javoban 
uning biosintezini kuchaytirish uchun jigarda yangi ZPLP retseptorlari hosil 
bo’ladi. Ular qon zardobidan mos keluvchi lipoproteinlarni yana ham jadalroq 
yo’qotishga imkon tug’diradi.