O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi munira Jo’raqulovna Allayeva, Ziyovuddin Zaynutdinovich Hakimov, Soloy Ro’zimamatovich Ismailov, Salohiddin Djo’rayevich Aminov, Tollibay Boltayevich Mustanov

Vena trombozini davolash va oldini olish uchun qo’llaniladigan moddalar. 
Vena trombozini oldini olishni yo`llaridan biri venoz qon aylanishini 
me’yorlashtirishdan iborat. Kerak bo`lgan hollarda, tromb hosil bo`lishiga 
to`sqinlik qiluvchi yoki ularni eritib yuboruvchi dori vositalar buyuriladi. 
Bo`larga 
quyidagi 
guruh 
dori 
vositalari 
kiradi: 
antiagregantlar, 
antikoagulyantlar, fibrinolitiklar,
qonning reologik xususiyatini yaxshilovchi 
moddalar (
pentoksifillin(trental)
, past molekulali 
dekstrantlar(
reopoliglyukin)).
Dori vositalarni tanlash kasallikning ifodalanish darajasi va bemorning holatiga 
bog`liq 
Preparatlar
 
Dori nomi 
Kattalar uchun o’rtacha 
terapivtik doza 
Chiqarilish shakli 
Detraleks-
Detralex
Ichga 0,5 
Tabletka 0,5 g 
Estin-
escin
(Reparil) 
Ichga 0,02-0,04 
Mahalliy gel 
Tabletka(draje) 0,02; 
Krem va gel 1% va 5%
40,0 va 50,0 g dan 
Siklo-3 fort 
Cycli-3 fort 
Ichga 0,4 g 
Kapsulasi 0,4 g 
Tribenozid-
tribenozide 
(glivenol) 
Ichga 0,2-0,4g 
Ichga0,3-0,6 g 
Kapsulasi 0,4 g 
Tabletkasi 0,2 g

---

- 439 -
Trokserutin-
troxerutin 
(troksevazin) 
Vena ichiga va mushak 
ichiga 0,5 
Mahalliy gel 
Kapsulasi 0,2 va 0,4 g 
Ampulasi 10%-5 ml 
Surma 2%-40,0g 
Bilobil-
bilobil
(ginko biloba)
 
Ichga 0,04-0,05g
Kapsulasi 0,04g 
Tabletkasi 0,05g 
8.Nafas a’zolari faoliyatiga ta’sir etuvchi vositalar 
 
Nafas a’zolarining xastaliklari turlicha bo‘lib, mustaqil holda yoki boshqa 
patologiyalarning asorati yoki yo‘ldosh kasallik sifatida ko‘p uchraydi. Nafas 
olish jarayoni uzunchoq miyada joylashgan nafas markazi orqali boshqariladi. 
Bu markazning faolligi qondagi karbonat angidridi miqdoriga bog‘liq, chunki 
CO
2
nafas markazini bevosita qo‘zg‘atadi Bundan tashqari nafas markazi 
reflektor yo‘l bilan (karotid koptokchasidagi xemoretseptorlar) ham qo‘zg‘aladi. 
Nafas a’zolari funksiyasiga ta’sir ko‘rsatuvchi vositalar quyidagi guruhlarga 
bo‘linadi:
1.Nafas olishni kuchaytiruvchi (stimullovchi ) vositalar; 
2.Yo‘talga qarshi vositalar; 
3.Balg‘am ko‘chiruvchi vositalar; 
4.O’tkir nafas yetishmovchiligida qo‘llanuvchi vositalar; 
5.Bronxial astma xastaligida qo‘llanuvchi vositalar. 
Nafas olishni kuchaytiruvchilar (nafas stimulyatorlari). 
Asosiy ta’sir yo’nalishi bo’yicha nafas stimulyatorlari quyidagi guruhlarga 
bo’linadi: 
1. Bevosita nafas markaziga aktivlovchi ta’sir etuvchilar –b e m e g r i d ,
k o f e i n , e t i m i z o l

---

- 440 -
2. Nafasni reflector ravishda stimullovchi vositalar –s i t i t o n , l o b e l i n
g i d r o x l o r i d
3. Aralash ta’sir etuvchi vositalar(1+2) –k o r d i a m i n , k a r b o n a t k i s l o t a . 
B e v o s i t a n a f a s m a r k a z i g a q o ’ z g ’ a t u v c h i ta’sir etuvchilarga 
psixostimulyator vositalar, analeptiklar k o f e i n va b e m e g r i d va e t i m i z o l
preparati kiradi. Oxirgisi markaziy ta’sir etuvchi nafas stimulyatorlari orasida 
alohida o’rniga ega bo’lib, bosh miyaning po’stloq osti markazlari va uzunchoq 
miya markazlarini qo’zg’atadi. Lekin tipik analeptiklardan farq qilib miya 
po’stlog’iga tormozlovchi ta’sir ko’rsatadi, Shuning uchun psixiatriya 
amaliyotida tinchlantiruvchi vosita sifatida havotir va hayajonli holatlarda 
qo’llanadi. Ichishga va parenteral yo’l bilan yuborishga buyuriladi. 
R e f l e k t o r y o ’ l b i l a n t a ’ s i r e t u v c h i nafas stimulyatorlariga n-
xolinomimetiklar s i t i t o n va l o b e l i n g i d r o x l o r i d kiradi. Ularning 
mexanizmi Shundaki, ular sinokarotid zonadagi n-xolinoretseptorlarni 
qo’zg’atadi, u yerdan esa nerv impulslari uzunchoq miyaga borib nafas markazi 
aktivligini oshiradi. Ko’rsatilgan n-xolinomimetiklar qisqa muddatli ta’sir 
etadilar (bir necha minut). Ularni faqat vena ichiga yuboriladi.
A r a l a s h t a ’ s i r e t u v c h i v o s i t a l a r n i n g ta’sir samarasi markaziy ta’sir 
bilan birgalikda karotid koptokchadagi xemoretseptorlarga qo’zg’atuvchi ta’sir 
bilan to’ldiriladi. Bunga analeptik k o r d i a m i n va k a r b o n a t k i s l o t a kiradi. 
Karbonat kislota fiziologik nafas stimulyatori hisoblanadi. 
Tibbiyot amaliyotida 5-7% li CO
2
va 93-95% li O
2
aralashmasi ishlatiladi. Bu 
aralashma k a r b o g e n nomini olgan. Sog’lom odamni karbogen bilan 
ingalyatsiya qilganda nafas hajmi 5-8 marta oshadi. Nafas qo’zg’alishi asosan 
nafas markazidagi pH tushishi va H
+
ionlari yig’ilishi hisobiga yuz beradi. 
Vodorod ionlari nafas markazi hujayralarini bevosita emas balki nafas markazi 
yaqinida joylashgan xemoretseptor tuzilmalarga ta’sir qilish hisobiga 
qo’zg’atadi. CO
2
ning nafasga ta’siri sinokarotid zona reflekslari hisobiga ham 

---

- 441 -
bo’ladi. CO
2
ning qo’zg’atuvchi ta’siri 5-6 minut ichida boshlanadi. Bunda 
umumiy qon aylanish ham miyadagi qon aylanish ham yaxshilanadi.
Nafas stimulyatorlari opioid analgetiklar, is gazi bilan yengil zaharlanganda, 
chaqaloqlar asfiksiyasida, narkozdan keying davrda o’pka ventilyatsiyasini 
tiklash uchun qo’llanadi. Umuman, ular kam qo’llanadi. Gipoksik holatlarda 
yordamchi yoki sun’iy nafas berish afzal ko’riladi. 
Markaziy ta’sir 
etuvchi yo’talga 
qarshi vositalar 
Periferik ta’sir 
etuvchi yo’talga 
qarshi vositalar 
Nafas markazi 
stimulyatorlari 
(analeptiklar) 
Reflektor ta’sir 
etuvchi nafas 
stimulyatorlari(n-
xolinomimetiklar) 
Karotid sinus 
Bevosita ta’sir 
etuvchi balg’am 
ko’chiruvchilar 
Reflektor ta’sir 
etuvchi balg’am 
ko’chiruvchilar 
Afferent tola 
Efferent tola 
Me’da 
Uzunchoq miya 

---

- 442 -