O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi munira Jo’raqulovna Allayeva, Ziyovuddin Zaynutdinovich Hakimov, Soloy Ro’zimamatovich Ismailov, Salohiddin Djo’rayevich Aminov, Tollibay Boltayevich Mustanov

 
 
Yo‘talga qarshi vositalar 
Yo‘tal bu murakkab reflektor jarayon bo‘lib yuqori nafas yo‘llari, bronxlar va 
bronxiolalarni ta’sirlanishi tufayli yuzaga keladi va asosan himoya vazifasini 
o‘taydi, chunki yo‘tal nafas yo‘llaridagi qitiqlovchi ba’zi zarrachalarni tez 
chiqarib tashlashga qaratilgan. Lekin yo‘tal ba’zi holatlarda plevra pardalarini 
shikastlanishidan ham yuzaga kelishi mumkin (masalan: qovurg‘a sinsa, quruq 
plevrit va hokazo) yoki markaziy (yo‘tal markazini qo‘zg‘alishi tufayli ham) 
kelib chiqadi. 
Yo‘tal markazi nafas markazi bilan uzviy bog‘liq ekanligini yodda tutmoq zarur. 
Shu tufayli nafas markazini falajlovchi moddalar yo‘tal markaziga ham Shunday 
ta’sir ko‘rsatadilar. Yo‘talga qarshi vositalar ikki guruhga bo‘linadilar: 
1.Markaziy ta’sir etuvchilar
: 
a) narkotiklar 
(kodein, etilmorfin gidroxlorid )
b) nonarkotiklar 
(glautsin gidroxlorid, okseladin sitrat, butamirat,)
2.Periferik ta’sir etuvchilar (
libeksin) 
Amaliy tibbiyotda markaziy ta’sir etuvchi preparatlar keng tarqalgan. Ular 
uzunchoq miyadagi yo’tal markazini susaytiradilar. 
Codeine phosphas
qora dori-opiy tarkibiga kiruvchi alkaloid (metilmorfin 
0,5%). Morfin guruhiga kiradi. 
Uning MNSga susaytiruvchi ta’siri morfinnikidan kam. Terapevtik dozalarda 
og‘riqsizlantiruvchi, nafas va yo‘tal markazini falajlovchi, kayf berish xossasi 
rivojlanadi. Katta dozalarda morfinistlarda obstinensiya sindromini susaytirishi 
yoki ba’zan bartaraf etishi mumkin. Analgetik ta’sir kuchi morfinnikidan 7 
marta kam bo‘lsa ham u kuchli darajada yo‘talni qoldirish xossasiga ega.Lekin 
yo‘talni qoldirish ta’sir kuchi ham morfinnikidan sust. MNS dagi yo‘tal 

---

- 443 -
markaziga bevosita ta’sir ko‘rsatadi, uni qo‘zg‘aluvchanligini keskin susaytiradi. 
Asosan yo‘talni to‘xtatish yoki kamaytirish uchun yakka o‘zi yoki boshqa 
vositalar bilan birgalikda qo‘llaniladi. (Bexterev miksturasi: adonizid, NaBr 
kodein; “Kodeterpin”: NaHCO
3
, terpingidrat, kodein). Sistematik qo’llaganda 
qabziyat kelib chiqishi mumkin. Uzoq qo’llaganda o’rganib qolish va tobelik 
chaqiradi.