O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi munira Jo’raqulovna Allayeva, Ziyovuddin Zaynutdinovich Hakimov, Soloy Ro’zimamatovich Ismailov, Salohiddin Djo’rayevich Aminov

So‘lak bezlari faoliyatiga ta’sir ko‘rsatuvchi vositalar

So’lak bezlari faoliyatini boshqarish farmakologik asosi ularning innervatsiyasidan kelib chiqib amalga oshiriladi. Xolinergik tizim qo’zg’alishi mo’l,suyuq so’lak ajralishiga olib keladi. Xolinoblokatorlar esa so’lak ajralishini susaytiradilar.
Kuchaytiruvchilar: pilokarpin, karboxolin, antixolinesteraz vositalar-prozerin;
Susaytiruvchilar: atropin.
Asosan gipersalivatsiyada qo‘llaniladi (gijjalar invaziyasi, parkinsonizm, og‘ir metall tuzlari bilan zaharlanganda)

9.2.Me’da funksiyalarini buzilishida qo‘llanuvchi vositalar

Me’daning sekretor va motor funksiyalari adashgan nerv va MIT gormonlari orqali boshqariladi. M-n: gastrin, gistamin. Adashgan nervni qo‘zg‘atilsa, me’da sekretsiyasi kuchayadi. Ko‘pgina organizmda hosil bo‘luvchi moddalar (sekretin, xoletsistokinin–pankreozimin, prostaglandin E₂, ichak tomirlarini faollashtiruvchi peptid VIP va me’da sekretsiyasini susaytiruvchi peptid GIP) aksincha me’da sekretsiyasini pasaytiradi. (VIP- Vasoactive intestinal peptid), (GIP-Gastric inhibitory peptide)
Me’da shirasining ovqat hazm qilish xususiyatini keraklicha ta’minlash uchun, me’da bezlariga farmakologik ta’sir ko‘rsatishi kerak. Ushbu bezlarni faolligi susayganda, kuchaytiruvchi vositalar yoki o‘rnini oluvchi vositalar qo‘llashi kerak .Giperfunksiyasida esa, aksincha ingibitorlar qo‘llaniladi.
Gastrin, gistamin va ekstraktiv moddalar asosan tashxis qo‘yish maqsadida qo‘llaniladi. Agar me’da sekretsiyasining susayishi funksional o‘zgarishlar tufayli yuzaga kelgan bo‘lsa, ushbu vositalar me’da shirasini ajralishini kuchaytiradilar, lekin organik jarohat tufayli bo‘lsa, bunday bo‘lmaydi. Tashxis uchun eng yaxshi vosita bo‘lib, gastrin hisoblanadi. U ovqat qabul qilingandan keyin me’daning antral qismida hosil bo‘lib, qonga so‘riladi va me’daning fundal qismidagi bezlarga ta’sir ko‘rsatib, ularda sekretsiya jarayonini kuchaytiradi. Gastrin ta’sir kuchi bo‘yicha gistamindan ancha kuchli bo‘lib, tanlab ta’sir etadi. Gastrin gistamin kabi HCl va pepsinogenni, Kaslning ichki omilini ajralishini, hamda me’da osti bezi sekretsiyasi va o‘t hosil bo‘lishini kuchaytiradi. Tibbiyot amaliyotida sintetik gastrin-pentagastrin qo‘llaniladi. U 2 polipeptiddan iborat bo‘lib, har biri 5 ta aminokislotadan iborat, gastrin molekulasi esa 17 aminokislotadan iborat.
Gistamin – H₂ retseptorlarini qo‘zg‘atib, me’da shirasi va uning javharliligini kuchli darajada oshiradi. Gistaminning ta’sir doirasi keng. U qon bosimini pasaytiradi, kapillyarlar o‘tkazuvchanligini oshiradi, bronxospazm chaqiradi, ichak spazmiga olib keladi. Shu sababli gistaminni kiritishdan avval, bemorlarga antigistamin vosita beriladi, chunki ular gistaminning me’da shirasiga ta’siridan boshqa o‘zgarishlarni bartaraf etadilar. CO₂ gazi bilan gazlangan ma’danli suvlar ham me’da sekretsiyasini oshiradilar va ular davo sifatida qo‘llaniladi. Me’da shirasini ishlab chiqarish keskin kamaysa yoki umuman ishlab chiqarilishi to‘xtasa, uning o‘rniga tabiiy me’da shirasi (Succus gastricus naturalis), pepsin (Pepsin – 0.2-0.5 g), suyultirilgan xlorid kislotasini (Acidum hydrochloridum dilutum) ishlatish mumkin. Tabuletta Acidum-pepsini (1 qism pepsin va 4 qism atsidin–betain gidroxolidindan iborat bo‘lib, me’dada gidrolizlanadi va erkin HCl hosil bo‘ladi). Tabobatda me’da shirasi, atsedin-pepsin tabletkalari va pepsin asosan axiliya, gipoatsid holatlarda qo‘llaniladi .