O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi munira Jo’raqulovna Allayeva, Ziyovuddin Zaynutdinovich Hakimov, Soloy Ro’zimamatovich Ismailov, Salohiddin Djo’rayevich Aminov

Yo’talga qarshi vositalar

Kodein fosfat –Codeini phosphas	Enteral 0,01 g	Sochma
Gloutsin gidraxlorid-Glaucini hydrochloridum	Enteral 0,05 g	Tabletka 0,05 gdan
Libeksin—Libexin	Enteral 0,1 g	Tabletka 0,1 gdan

Balg’am ko’chiruvchi

Termopsis o’ti damlamasi – Infusum herbae Thermopsidis	Enteral 15 мл		Damlama 1:300
Atsitelsistein — Acetylcysteinum	Ingalyatsiya;mushakgа		Amp. 5 и 10 ml 20% eritma Ingalyatsiya ; amp.2 ml-10% eritma mushakgа kiritiladi
Bromgeksin— Bromhexinum	Ichishgа	Tabletka 0,008 gdan
Tripsin krisstalli — Trypsinum crystallisatum	Ingalyatsiya; mushakgа	0,005 va 0,01 g preparat tutgan(qo’llashdan oldin eritiladi)ampula yoki flakonda

Broxospazmda qo’llanuvchi vositalar

Eufillin -Euphyllinum	Ichishga, rektal, mushakgа, tomirga	Kukun,Tabletka 0,15gdan; ampula 1 mldan 24% eritma(mushak ichiga) va10 мл-2,4% eritma(tomirgа)
Kromalin-natriy— Cromolynum- natrium	Ingalyatsiya (0,02 g)	0,02 g кромолин-натрия gа 0,0001 gizadrin qushilgan Kapsulalar
Ketotifen— Ketotifenum	Enteral 0,001 g	Kapsula va Tabletka 0,001 gdan
Zaferlukast -Zafirlucast	Enteral 0,02-0,04 g	Tabletka 0,02 и 0,04 gdan
Zileuton — Zileuton	Enteral 0,6 g	Tabletka 0,6 gdan

9. Me’da va ichak tizimiga ta’sir etuvchi vositalar

Ko‘pgina patologik holatlarda me’da-ichak trakti a’zolarining faoliyatini o‘zgarishi kuzatiladi. Bu holat shubhasiz xastalikning kechishi va oqibatiga salbiy ta’sir ko‘rsatadi, chunki me’da-ichak trakti ovqat hazm qilish va ozuqa vositalarining qonga so‘rilishida muhim ahamiyatga egadir. Me’da-ichak trakti a’zolarining funksiyalarini buzilishini bartaraf etishda ko‘pgina dori vositalari qo‘llaniladi. Ular me’da va ichakning sekretsiyasi va ekskretor funksiyalari me’daosti bezi va jigar ekskretor faoliyatiga ta’sir etadilar.

9.1.Ishtahaga ta’sir ko‘rsatuvchi vositalar

Ishtaha ko‘p jihatdan bosh miyaning po‘stloq qavati va limbik sistema funksional holatiga bog‘liqdir, chunki u gipotalamusning lateral yadrosida joylashgan ochlik va gipotalamusning ventromedial yadrosida joylashgan to‘yish (to‘qlik) markazi orqali boshqariladi. Ishtaha limbik tizim va po’stloqning peshona qismlari ham bunda qatnashadi. Ishtahani boshqarilishi asosan noradrenergik, dofaminergik va seratoninergik sistemalar va retseptorlar (β ₁ va β_2, α₁ adrenoretseptorlar, dofamin D₁, serotonin 5-HT_1B va 5HT_2C retseptorlar) bilan bog‘liq. Organizmda ishtahani oshiradigan moddalar (oreksigen ta’sir): neyropeptid Y, A va B oreksinlar, grelin, GAMK topilgan. Ishtahani bo’g’uvchi endogen moddalar esa: leptin, a-melanotsit stimullovchi gormon, neyrotenzin, serotonin, tireotrop va kortikotrop gormon ishlanishini kuchaytiruvchi gormonlar, xolesistokinin. Ishtahani o‘zgarishi 2 xil (ortishi va susayishi) bo‘ladi va shunga mos ravishda uni buzilishini bartaraf etuvchi vositalar quyidagi guruhlarga bo‘linadi:

1. 
   Ishtahani oshiruvchi vositalar (achchiqlar, insulin, psixotrop, neyrotrop vositalar, anaboliklar va boshqalar):
   
2. 
   Ishtahani susaytiruvchi vositalar (anoreksigen vositalar):
   

1. 
   Katexolaminergik sistemaga ta’sir ko‘rsatuvchi vositalar (MNSni qo‘zg‘atuvchilar):
   

• 
  fenamin hosilalari va analoglari fepranon, dezopimon.
  
• 
  izoindol unumlari mazindol
  

2. 
   Serotoninergik sistemaga ta’sir ko‘rsatuvchi vositalar (MNS ni susaytiruvchilar): fenfluramin.
   

Achchiqlar o‘simliklardan ajratilgan, achchiq ta’mga ega bo‘lgan glikozidlar. Ular og‘iz bo‘shlig‘i va tildagi retseptorlarni qo‘zg‘atib, reflektor yo‘l bilan me’da shirasini ajralishini kuchaytiradilar, ishtahani oshiradilar va ovqatni hazm bo‘lishini yaxshilaydilar. Achchiqlarni gipoatsid va surunkali atrofik gastritlarda, asab xastaliklarda yuzaga kelgan anoreksiyalarda, operatsiyalardan keyingi davrda qo‘llaniladi.
Achchiq ermon tindirmasi – tarkibida absintin alkaloidi va absentol – efir moyi bor. Ochlik (ochiqish) markazi qo‘zg‘aluvchanligini reflektor oshiradi. Undan keyin qabul qilingan ovqatga bo‘lgan me’da sekretsiyasining murakkab reflektor bosqichini kuchaytiradi. Lekin achchiqlarning o‘zlari me’da shirasini ajralishini kuchaytirmaydi. Bu guruhga erbaxo (gorichavka), zubturum (podorjnik), buznoch (bessmertnik), garmdori, apilak, ishtaha choyi va boshqalar ham kiradi.
Insulin – qonda glyukoza miqdorini pasaytiradi va ochlik hissini kuchaytiradi, chunki to‘qlik markazida maxsus «glikoretseptorlar» bo‘lib ular arteriya va vena qonidagi glyukoza miqdorining farqiga sezgirdirlar. Shu tufayli glyukagon giperglikemiya hisobiga ishtahani pasaytiradi, shirin choy ham shunday xususiyatga ega, ishtahani ba’zi psixotrop vositalar (aminazin, amitriptilin, karbonat litiy), neyrotrop gipotenziv vositalar (gemiton – klofelin) ham kuchaytiradilar. Bundan tashqari ishtahani anabolik gormonlar ham oshiradilar.