O`zbekiston Respublikasi Oliy va o`rta maxsus ta'lim vazirligi Buxoro davlat universiteti

Savol va topshiriqlar: 
1.Kasb etikasi deganda biz nimani tushunamiz?
2.Kasb etikasi nima uchun kerak va u qanday maqsadlarda o'rganiladi?
 
3.Etiket-ishbilarmonlik to'g'risida ma'lumot bering.
 
 
 
GRAMMATIKA: ANNOTATSIYA MATNI, UNING TUZILISHI VA 
IFODA MATERIALINING XUSUSIYATLARI 
Reja: 
1.Annotatsiya matni haqida ma'lumot. 
2.Annotatsiya matnining tuzilishi va tarkibi. 
3.Ifoda materialining xususiyatlari. 
Tayanch tushunchalar: 
annotatsiya, ilmiy nutq, aniqlik, izchillik, qisqalik, isbot qilish,
inkor qilmoq, bahslashmoq, xulosa, taklif, maqullash, muhokama qilish, rad etish, 
tanqid qilish, e'tiroz bildirmoq. 
Annotatsiya — ilmiy tarzdagi nutq. Uning motivlari: xabar berish, ma'lumot berish, 
ishonch hosil qilish, isbot qilish, maqullash, muhokama qilish, rad etish, tanqid qilish, 
e'tiroz bildirmoq, inkor qilmoq, bahslashmoq. 
Annotatsiya oddiy tarzda material ko`chirish (yoki bir necha manbalar matnlarini 
o`g`irlab ko`chirish bilan hech qachon murosa qilmaydi) unda muallif tomonidan 
adabiyotlarni o`rganish orqali o`z fikrlari, qarashlari, xulosa va takliflari aniq tarzda 
ifoda etilishi lozim. 
Annotatsiya — kitob, maqola, qo`lyozma mundarijasini, mavzu yo`nalishi va boshqa 
jihatlarini ochib berishga qaratilgan kichik hajmli matn. Annotatsiya kitobning o`zida, 
bibliografik ko`rsatkichlarda va kutubxona kataloglarida uchratish mumkin. Uning 
vazifasi o`quvchilarda muayyan kitob, maqola yoki qo`lyozma to`g`risida umumiy 
tasavvur tug`dirish va ularga adabiyot tanlashga yordam ko`rsatishdir. Masalan,
Alisher Navoiyning 1991-yilda chop etilgan “Saddi Iskandariy” dostoniga nashriyot
tomonidan shunday annotatsiya berilgan: 

---

201 
“Xamsa”ning yakunlovchi dostoni “Saddi Iskandariy” ham ma'lum an'analar zaminida 
yaratilgan. 
Annotatsiyani tuzishdagi asosiy xato — axborotning ko`pligi, fikrlarni ifodalashda 
gaplarning uzunligi, davrlarning noaniq ishlatilishi! 
Ortiqcha holatlar:
Kirish so`zlari va gaplari, murakkab gaplar. 
Annotatsiya matnidagi asosiy iboralar va so`z birikmalari 
Maqolada …lar ko`rib chiqilgan. 
… ko`rsatilgan. 
…ning tavsifnomasi katta ahamiyatga ega. 
… keng material keltirilgan. 
tadqiqot … kabi muhim muammolarni ko`tarib chiqqanli bilan muhim. 
… mohiyatini ochishda muhim vosita bo`la oladi. 
muallif …ning ilmiy tarifini birinchi marta beradi va hokazo. 
Annotatsiya turlari 
Mazmuni va maqsadli vazifasiga ko`ra 
-bildirgichli (matnning tanqidiy bahosiz tavsifnomasini beradi); 
-tavsiyali (matn iste'molchilarning muayyan auditoriyasi uchun yaroqliligi jihatdan 
tavsifini va bahosini beradi). 
Mazmunni to`liq qamrab olishiga ko`ra 
-umumiy (keng auditoriyani hisobga olib umuman matnning tavsifini beradi); 
-ixtisoslashgan (matnning tor doiradagi mutaxassislarni hisobga olib muayyan 
jihatlardagi tavsifini beradi) 
-guruhli (mavzu bo`yicha yaqin bir necha matnlar tavsifini beradi) 
Annotatsiya (lotincha annotacio — xabar, ma'lumot). Kitob, monografiya, qo`lyozma 
asarlarning qisqacha xarakteristikasini o`z ichiga oladi, ularning mazmuni, ahamamiyati 
juda siqiq tarzda bayon qilinadi, asarning qaysi kitobxonlarga mo`ljallanganligi ham 
qayd etiladi. Masalan, professor H.Umirovning “Qahramonning ma'naviy olami va 
epiklik” (Toshkent, “Fan”, 1995) asarida annotatsiya quyidagicha berilgan: “Ushbu 
risolada Abdulla Qodiriyning “O`tkan kunlar” romanida qahramonlar ruhiyatini 
tasvirlashdagi o`ziga xos takrorlanmas mahorati tahlil qilingan. Risola tadqiqotchilar, 
oliy o`quv yurtlarining o`qituvchi va talabalariga, shuningdek, adabiyot bilan qiziquvchi 
keng kitobxonlarga mo`ljallangan”. Yozuvchi Oybekning “Adabiyot to`g`risida” 
(Toshkent, “Fan” 1985) to`plamiga quyidagicha annotatsiya bayon etilgan: “Ushbu 
kitobchada O`zR fanlar akademiyasining akademigi, O`zbekiston xalq yozuvchisi 

---

202 
M.T.Oybekning adabiyot haqidagi qimmatli fikr va mulohazalari o`rin oldi. Atoqli shoir 
va adibning adabiy-tanqidiy qarashlari ifodalangan bu fikr-mulohazalar katta estetik 
qiymatga egadir. Risola keng kitobxonlar ommasiga mo`ljallangan”. Annotatsiya, 
asosan, muayyan asar titul varag`ining ikkinchi betida chop etiladi. Ba'zi asarlarda 
muxtasar “Kirish” — so`zboshi yoki debocha bo`lsa, unday asarlarda annotatsiya 
bo`lmasligi ham mumkin. Annotatsiyaning referativ jurnallar, nashriyot rejalari, 
kutubxona kataloglariga yoziladigan turlari ham mavjud bo`lib, bu ma'lumotlar soha 
mutaxassislariga zarur adabiyotlarni tez tanlashga, uni sotib olish uchun oldindan 
buyurtma berishga imkoniyat beradi. 
Jumladan, “O`zbekiston Fanlar Akademiyasi “Fan” nashriyotining 1992 yilgi nashr 
rejasi” kitobining 204 raqami mazmunini ko`raylik: “204. Umirov H.I. qahramonning 
ma'naviy olami va epiklik (O`zbek romanlarida psixoligizm masalasi) mas. Muh. 
Karimov E.A.; Samarqand Davlat ped instituti. — Toshkent: fan, 1992 (1U kv.) — 10 
t. Monografiya o`zbek adabiyotida psixolingizmning tarixi, nazariyasi va tipologoyasi, 
uning shakl va prinsiplarini tahlil etishga bag`ishlangan. Unda psixolingizmning shakl 
va prinsiplarining dalil va to`qima, subyektivlik va obyektivlik, hayot haqiqati va badiiy 
shartlilik, xarakter va sharoit bilan bog`liqligi jihatlari ham yoritiladi. Kitob filologlar, 
oliygohlarning o`qituvchi va talabalariga hamda keng kitobxonlarga mo`ljallangan. 
Buyurtma………. Nusxa…………….