O`zbekiston Respublikasi Oliy va o`rta maxsus ta'lim vazirligi Buxoro davlat universiteti

Savol va topshiriqlar: 
1. Matnni o`qing va savollar tuzing. 
2. Imom Al-Buxoriyning “Sahih hadislari”dan quyidagi parchalarni o`qing, manosini 
tushuntiring:
Uch toifa kishilarning duosi hech shubhasiz Olloh, qoshida maqbuldir:
Mazlumlarning, musofirning, ota-onaning.
Vatanni sevmoq — iymondandir.
Kishi o`z ota-onasini so`kishi katta gunohdir.
GRAMMATIKA: TAQRIZ MATNI, UNING TUZILISHI VA IFODA 
MATERIALINING XUSUSIYATLARI 
Reja: 
1.Taqriz matni haqida ma'lumot. 
2.Taqriz matnining tuzilishi va tarkibi. 
3.Ifoda materialining xususiyatlari. 
Tayanch tushunchalar: 
Taqriz, ilmiy jarayon, ilmiy, badiiy asarlar, spektakl, 
kinofilm, ichki yo`nalish, yangilik yoki nuqson, chuqur ijodiy izlanish, yozuvchi 
mahorati, taqrizchining ehtirosi, siqiq, original. 
Taqriz (arabcha so`z, “bayon qilish, so`zlash, tasdiqlash” ma'nolarini beradi). 
Taqriz janrining bosh vazifasi — u yoki bu (ilmiy, badiiy asarlar, spektakl, kinofilm va 
sh.k.) asarning tahlili orqali uning ilmiy jarayon va muallif ijodiyotidagi o`rnini 
aniqlash, unga xos bo`lgan yutuq hamda kamchiliklarni isbotlash va baholashdan iborat. 
Jumladan, badiiy asarni taqriz qiluvchi yozuvchi ijodiy laboratoriyasiga kirishi, uning 
ichki yo`nalishini aniqlashi, san'atkorning o`ziga xos bo`lgan ijodining asosiy, bosh 

---

196 
qonunlarini tushunishi, asarga badiiy asar sifatida mehr bilan yondoshishi, chuqur ijodiy 
izlanishi kerak. Bu izlanishlarning natijasini siqiq, original shaklda, o`sha asar 
mohiyatining butun sir-u asrorini ochib beradigan usulda bayon qilishi lozim. Aks 
holda, ma'lum bir asar haqidagi taqrizda tahlil bo`sh chiqadi-da, har xil badiiy asarga 
nisbatan bir-biriga yaqin baholar, kamchilik va nuqsonlar qayd qilinib qoladi va taqrizni 
qolipga mubtalo qiladi. Natijada suv tomchilaridek bir-biriga o`xshaydigan, yasalgan 
(ijodiy yaratilmagan) taqrizlar yuzaga kelaveradi. Holbuki, taqriz — konkret ilmiy asar 
ekan, unda qayd qilingan har bir fikr, yangilik yoki nuqson taqrizchi tomonidan yuzaki 
bayon qilinmasligi kerak, balki aniq dalillar misolida har tomonlama isbotlanishi va 
bunga yozuvchini ham, kitobxonni ham ishontira bilishi kerak. Taqrizda konkret asar 
yozuvchining butun ijodi va harakatdagi ijodiy jarayon bilan bog`lanishi, solishtirilishi 
shart: ana shundagina asarning ahamiyati, qimmati, yangiligi ochiladi, yozuvchi 
mahorati yaqqol ko`zga tashlanadi. 
Taqriz-ilmiy uslubda bitilishidan qatiy nazar, unda taqrizchining ehtirosi — 
haqiqatni izlashdagi hissiyoti ko`rinib turishi lozim. Chunki har bir asar o`zicha 
ayrim bir dunyo ekan, unga kirish yo`llari o`ziga xos bo`ladi: taqriz shaklining 
umumiy qonuniyatlariga jo bo`lgan ana shu o`ziga xoslik uning rang-barang 
bo`lishini, originalligini taminlaydi.