O’zbekiston Respublikasi Oliy va o’rta maxsus ta'lim vazirligi Buxoro davlat universiteti Pedagogika va jismoniy madaniyat fakulteti Til nazariyasi va metodikasi kafedrasi Sobit Avezov, Tavakkal Choriyev

 Lug’atni boyitish
.
Maktabgacha tarbiya tizimida ona tilini 
o’rgatish ularning nutqiy fikrlashida lug’at boyligini o’stirish asosida 
olib boriladi. Bu esa atrofdagirlar bilan aloqa-munosabatga tayyorlash 
va tabiat dunyosining anglatish orqali amalga oshiriladi. Bolalar
bog’chasida lug’at ishi dasturi amal qiladi, binobarin, ular o’zaro 
munosabat, she'riy yo’llar, ertak aytish va boshqa vositalar bilan 
o’rgatiladi. Ana shu qiziqishlar orqali so’zning ma'nosi, uning boshqa 
so’zlar bilan bog’lash va nutqqa olib kirish yo’llari orqali bolaning nutq 
doirasi kengaytirib boriladi. 
Bolalarda oddiy, qo’pol xato so’zlashuvdan og’zaki nutqning 
madaniy shakliga o’tish darajasi shakllantiriladi. Lug’at ishida lug’atni 
e'lon qilish, uning buyum-narsa yoki voqea-hodisa bilan lug’aviy 
aloqadorligi va umumiy o’quv-tarbiyaviy jarayondagi ob'ekti, ahamiyati 
ko’rsatiladi. 
 Grammatik qurilishni shakllantirish.
Lug’at qurilish materiali 
sanaladi. Grammatika-so’zning o’zgarishi, gapdagi boshqa so’zlar bilan 
bog’lanish yo’llarini o’rganadi. Bundan tashqari, u so’zning tildagi 
qurilish shaklini aniqlaydi. 
Bola grammatik bog’langan so’zlarni eshitadi. Tarbiyachi esa 
bolaga nutqning rang-barang amaliy vositalarini, til o’rgatishini
mashqlar orqali mustahkamlash bu sohadagi qiziqishni tarbiyalab 
boradi. Bu ishlar, 
"Biz orzu qilamiz-so’z birikmasini davom ettirish 
talab etadi"
. Biz orzu qilamiz (nimani?) - bolalar: " qo’g’irchoq, 
o’yinchoq, koptok va boshqa predmetlar" ni aytishlari mumkin. Bu 
ishlar 
"Men boshlayman, sen tugat! Grammatik o’yin orqali ham 
amalga oshirish mumkin” 
va hokazo. 
 Nutqda tovush madaniyatini tarbiyalash.
Bola, eng avvalo, 
so’zni tovushlar asosida yuzaga kelganligini chuqur his qilishi lozim. 

---

15 
Tovush ustida ishlash tarbiyachining tilshunoslikdagi fonetika va 
orfoepiya xususidagi bilimlari asosida amalga oshiriladi. Bu esa 
so’zlarda urg’uni to’g’ri qo’llash ifodalashishga rioya qilish, uni nutq 
jaryoniga olib kirish bilan bog’liqdir.