O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi buxoro davlat universiteti axmedova Dildora Bahodirovna

Gap urg‘usi
(
mantiqiy urg‘u, ma’no urg‘usi
) gap bo‘laklaridan birining 
boshqalariga nisbatan kuchliroq ohang bilan aytilishidir. U, odatda, individual 
xarakterga ega bo‘lib, so‘zlovchi o‘zicha muhim sanagan so‘zni mantiqiy urg‘u 
bilan talaffuz qiladi va bu bilan tinglovchining e’tiborini shu bo‘lak bilan 
ifodalangan ma’noga tortadi, yoki o‘sha bo‘lakning ma’nosini bo‘rttirib, 
kuchaytirib ko‘rsatadi. Masalan: 
Ilmda ko‘p narsani bilish – olimlik fazilati
gapida 
mantiqiy urg‘u quyidagicha tus olishi mumkin:1) 
Ilmda
(boshqa narsada emas) 
ko‘p narsani bilish – olimlik fazilati
. 2) 
Ilmda ko‘p narsani
(oz narsani emas) 
bilish 
– olimlik fazilati
. 3) 
Ilmda ko‘p narsani bilish
(bilmaslik emas) – 
olimlik fazilati
. 4) 
Ilmda ko‘p narsani bilish – olimlik fazilati
(boshqalarning fazilati emas). Yozuvda 
mantiqiy urg‘u olgan bo‘lak kesim oldida keladi. 
Urg‘u sifatiga ko‘ra ikki turga bo‘linadi: 
1) dinamik urg‘u 
so‘z 
bo‘g‘inlaridan birining kuchli aytilishi: o‘zbek va rus tili urg‘usi kiradi; 2) 
musiqiy 
urg‘u
so‘z bo‘g‘inlaridan birining balandroq aytilishidir: yapon, xitoy tillari 
urg‘usi shunday xususiyatga ega. 
Savol va topshiriqlar: 
1. Bo‘g‘in nima? 
2. Bo‘g‘inning amaliy ahamiyati nimada? 
3. Bo‘g‘inning qanday turlari bor? 
4. Bir bo‘g‘inli, ikki bo‘g‘inli va ko‘p bo‘g‘inli so‘zlarga misollar keltiring. 
5. Bo‘g‘inlarning tovush tarkibini ayting (bir unlidan iborat, bir unli va bir 
undoshdan iborat, bir unli va ikki undoshdan iborat, bir unli va ikki undoshdan 
iborat). 

---

56 
6
. Bo‘g‘inga ajratish va bo‘g‘in kochirishning bog‘liqligi nimada? 
7. Urg‘u nima? Urg‘uning og‘zaki nutqdagi ahamiyati nimada? 
8. Urg‘uning qanday turlari bor?