O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi buxoro davlat universiteti axmedova Dildora Bahodirovna

5. Tovush
nutqning bo‘g‘in (yoki so‘z) tarkibidagi eng kichik, fonetik jihatdan 
bo‘linmaydigan birligidir: 
bola
so‘zi 4 tovushdan
(b,o,l,a)
iborat.
Urg‘u haqida ma’lumot 
 
So‘z bo‘g‘inlaridan birining yoki gap tarkibidagi so‘zlardan birining
boshqalariga nisbatan kuchliroq yoki cho‘ziqroq talaffuz qilinishi 
urg‘u
deb 
ataladi. 
Urg‘u, odatda, bo‘g‘indagi unli tovushga tushadi. So‘z nechta bo‘g‘indan 
tuzilganligidan qat’i nazar, unda bitta urg‘u bo‘ladi (gap bo‘laklaridan birini ajratib 
ko‘rsatish ham xuddi shunday xususiyatga ega). So‘z tarkibidagi urg‘u olgan 
bo‘g‘in 
urg‘uli bo‘g‘in
, urg‘u olmagan bo‘g‘inlar esa 
urg‘usiz bo‘g‘in 
deyiladi. 
Masalan: 
Sizlarning matonatli mehnatlaringiz Ulug‘ Vatan urushi yillaridagi 
muqaddas g‘alabamizni yaqinlashtirdi. (S. Karomatov) 
Bu gapdagi har bir so‘z
o‘z urg‘usiga ega (chunonchi, 
«sizlarning»
so‘zida uchta bo‘g‘in bo‘lib, oxirgi 
bo‘g‘in 
(-ning)
urg‘u olgan; 
«matonatli»
so‘zida to‘rtta bo‘g‘in bo‘lib, oxirgi 
bo‘g‘in 
(-li)
urg‘u olgan va hokazo). Bundan tashqari, shu gap tarkibidagi 

---

54 
sizlarning
so‘zi boshqa so‘zlarga nisbatan kuchliroq talaffuz qilinadi. Demak, har 
xil obyektga – so‘z tarkibidagi biror bo‘g‘inga ham, gap tarkibidagi ayrim so‘zga 
ham urg‘u tushishi mumkin. Shunga ko‘ra, urg‘u ikki turga ajratiladi: 
1) so‘z urg‘usi (yoki leksik urg‘u) 
so‘z bo‘g‘inlaridan biriga tushadigan urg‘udir. 
Yozuvda urg‘u bo‘g‘indagi unli ustiga qo‘yiladigan maxsus belgi ( ´ ) orqali 
ko‘rsatiladi. Masalan: 
А
́́
slida insо́n tabiatní́ng oltindа́n hа́m bebahо́ mo‘jizasí́́́ -ku! 
Dunyodа́ insondа́n azí́z, insondа́n qimmatlí́ narsа́ bо́rmi o‘zí́? (O.Husanov).
Leksik urg‘u so‘zning qaysi bo‘g‘iniga tushishiga ko‘ra ikki xil bo‘ladi: