O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi buxoro davlat universiteti axmedova Dildora Bahodirovna

Tayanch soʻz va iboralar:
Nutqning fonetik bo‘linishi, fraza, takt,
fonetik so‘z, bo‘g‘in, tovush. 
Mashg‘ulotning maqsadi: 
- 
nutqning fonetik jihatdan bo‘linishi haqida tushuncha hosil qilish, intonatsion 
birliklarning nutqdagi ahamiyatini o‘rgatish; 
-
talabalarning yozma savodxonligini oshirish, dunyoqarashini kengaytirish, 
og‘zaki nutq ko‘nikmalarini rivojlantirish. 
Kutilgan natijalar: 
-
 
talabalar fraza, takt, fonetik so‘z kabi atamalarni farqlay oladi; 
-
 
talabalar istalgan nutqiy parchalarni fonetik jihatdan tarkibiy qismlarga 
ajrata oladilar. 
Inson nutqi uzluksiz va to‘xtovsiz davom etadigan 
tovushlar oqimidan iborat emas. U turlicha hajmdagi intonatsion 
birliklarni o‘z ichiga oladi. Fraza, takt, fonetik so‘z, bo‘g‘in, 
tovush ana shunday fonetik birliklardir.
1. Fraza
nutq oqimida kattaroq pauza bilan ajratib aytiladigan nutq 

---

51 
birligidir. U ohang va fikriy tugallikka ega bo‘lganligi uchun ko‘pincha gapga teng 
keladi. Masalan: 
Dunyoda boladan aziz narsa yo‘q // Bo‘lmaydi // Bolalar – 
kelajagimiz // (O‘. Hakimali).
Bu nutqiy parchada uchta fraza bor. Frazalar hajm 
jihatidan har xil bo‘lib, ular bir, ikki, uch va undan ortiq so‘zdan tashkil topishi 
mumkin. Masalan, yuqorida keltirilgan misoldagi birinchi fraza beshta, ikkinchisi 
bitta, uchinchisi ikkita so‘zdan tashkil topgan. Yana qiyoslang: 
Ularning uyi 
qishloqning eng chekkasida, hovlilari baland tog‘ning shundoqqina etagida. // 
Bahavo. // Bog‘larining ortidan shovullab soy o‘tadi. (To‘lqin). 
2. Takt
frazaning bir qismi bo‘lib, qisqa pauza bilan ajratib aytiladi, 
tarkibidagi so‘z yoki so‘zlar bir bosh urg‘u (bir havo oqimi) bilan talaffuz qilinadi. 
Masalan: 
Dunyoda / xushfe’l, / olijanob, / hamisha ezgu niyat bilan ish qiladigan 
odamlar / juda ko‘p (O.Husanov).
Bu fraza tarkibida 6 ta takt bo‘lib, birinchi, 
ikkinchi, uchinchi, beshinchi taktlar bir so‘zdan, to‘rtinchi takt olti, oltinchi takt 
esa ikki so‘zdan tashkil topgan. 
Fraza ba’zan bir taktga teng bo‘ladi. Masalan, 
Kech kuz edi. // Qo‘qqisdan 
qorasovuq boshlanib,/cho‘ponlarni tashvishga solib qo‘ydi (M.Qoriyev).
Bunda 
birinchi fraza – 
Kech kuz edi
bir taktga tengdir.