O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi buxoro davlat universiteti axmedova Dildora Bahodirovna

3. Fonetik so‘z
o‘z urg‘usiga ega bo‘lgan so‘z yoki bir urg‘uga 
birlashadigan (bir urg‘u bilan talaffuz etiladigan) ikki va undan ortiq so‘zshakldir. 
Takt tarkibidagi fonetik so‘zlar soni undagi so‘zlarning umumiy miqdori bilan 
emas, urg‘uli so‘zlar miqdori bilan belgilanadi, ya’ni takt ichida urg‘uli so‘z 
qancha bo‘lsa, fonetik so‘z ham shuncha bo‘ladi: 
Dashtda / odam aqli shoshadigan 
/ buyuk ishlar / qilinadi // (Y.Shamsharov).
Bu fraza tarkibida to‘rtta takt bo‘lib, 
birinchi taktda bitta, ikkinchi taktda uchta, uchinchi taktda ikkita, to‘rtinchi taktda 
esa bitta fonetik so‘z qatnashgan. Bu frazadagi so‘zlarning umumiy soni fonetik 
so‘zlarning umumiy soniga teng. 
Mustaqil urg‘uga ega bo‘lmagan yordamchi so‘zlar o‘zlari tobe bo‘lgan 
mustaqil so‘z bilan birga bir urg‘uga ega bo‘ladi va bir fonetik so‘zni tashkil etadi: 
Dilda saqlangan adovat temir zangiga o‘xshaydi, zang temirni yegani kabi, adovat 

---

52 
qalbni azob va iztirob bilan yemiradi (Oz-oz o‘rganib dono bo‘lur).
Bunda 14 ta 
fonetik so‘z bo‘lib, bularning ikkitasi 
(yegani kabi, iztirob bilan)
tarkibida 
ko‘makchi so‘zlar qatnashgan. 
Bir tushunchani ifodalaydigan qo‘shma so‘zlar ham, tarkibidagi so‘zlarning 
umumiy miqdoridan qat’i nazar, bir fonetik so‘z sanaladi: 
Qo‘pol va dag‘al 
barmoqlar torlarni shunday chertar ediki, oddiygina qildan taralayotgan bu ohang 
dillarni rom qilib olgandi. (To‘lqin) 
Fraza tarkibidagi 
rom qilib olgandi 
bo‘lagi 
bitta fonetik so‘z deb qaraladi. 
4. Bo‘g‘in 
o‘pkadan chiqayotgan havo oqimiga berilgan bir zarb bilan 
aytiladigan tovushlar yoki ayrim bir tovushdir. Unli tovush bo‘g‘in hosil qiluvchi 
tovushdir. Shuning uchun so‘zda nechta unli tovush bo‘lsa, bo‘g‘inlar soni ham 
shuncha bo‘ladi. Masalan, 
adolat
so‘zida uch bo‘g‘in bor: 
a-do-lat
. Birinchi 
bo‘g‘in bir tovushdan, ikkinchi bo‘g‘in ikki tovushdan, uchinchi bo‘g‘in uch 
tovushdan iborat. Demak, bo‘g‘inlar bir tovushli, ikki tovushli va ko‘p tovushli 
bo‘lishi mumkin. Chunonchi: 
o-ta, o-na, a-ka
so‘zlarining birinchi bo‘g‘ini bir 
tovushdan, ikkinchi bo‘g‘ini ikki tovushdan, 
a-dir, o-qil, e-shit, i-dish
so‘zlarining 
ikkinchi bo‘g‘ini uch tovushdan, 
a-van-gard, ak-sent, e-le-ment, an-ti-fa-shist, ar-
tist, ge-o-graf
so‘zlarining oxirgi bo‘g‘ini to‘rt tovushdan, 
a-le-bastr, a-git-punkt
so‘zlarining oxirgi bo‘g‘ini besh tovushdan iborat. Bo‘g‘inning tuzilishi 
quyidagicha ifodalanadi: 
ona: V – C. 
Bunda