O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi buxoro davlat universiteti tabiiy fanlar fakulteti

3- rasm. Pomidorni konservalash 

---

37 
 III bob.3.1.Mahsulot saqlashda isrofgarchilikning oldini olish
 
Keyingi yillarda meva va sabzavotlarni saqlash hamda tashishda katta xajmli 
konteynerlardan keng foydalanilmoqda. Bunday usullardan foydalanish mevalarni 
ko’plab zahlanish va o’rinishdan saqlaydi. Masalan, kartoshka kavlab olingandan 
to ishlatilgunga qadar 30 marotaba o’rinar ekan. Shuni ta’kidlash kerakki, sabzavot 
va meva maxsulotlarini saqlash, qayta ishlashga isrofgarchilikni kamaytirishning 
hali foydalanilmagan ko‘plab imkoniyatlari mavjud. Buning uchun, avvalo, yangi 
omborxonalar qurish, eski omborxona va konservalash korxonalarini qayta tiklash 
zarur. Shuningdek kam chiqimli texnologiyalarni ishlab chiqishga doir ilmiy 
izlanishlarni jadallashtirish darkor. 
Isrofgarchilikni kamaytirishda hosilni yig‘ishtirishning muddati texnologik 
talablariga to‘la rioya qilish muhimdir. Erta (etilmasdan) uzib olingan mevalar 
nordon, shirasi kam va rangi xunuk bo‘ladi. Saqlanganida ko‘p vaqt o‘tmasdan 
burishib qoladi, chunki meva to‘la pishib etilgandan keyingina uning hujayralari 
suv o‘tkazmaydigan holga keladi. Erta yig‘ishtirilgan hosil nozikligi bois tez 
buziladi va uni olis joyga olib borish qiyinlashadi, chunki u uzoq saqlanmaydi. 
Pomidorni kechiktirib (muddatidan o‘tkazib) terish ham hosil sifatiga salbiy 
ta’sir ko‘rsatadi va ortiqcha isrofgarchilikka olib keladi. Kechiktirib terilgan 
mevalar mazali bo‘lmaydi va saqlanayotganda tez buziladi. Vaqtidan o‘tib terilgan 
olma, noklar tez yumshab, mevasi unsimon holga keladi. Pomidor oqib tushadi, 
karamning boshi yorilib ketadi, bodring sarg‘ayadi va hokazo. Xullas, erta yoki 
kech yig‘ishtirilgan sabzavot va meva maxsulotlari nafaqat saqlash, balki qayta 
ishlash uchun xam yaroqsiz xolga kelib qoladi. 
Mevachilik va sabzavotchilik xo‘jaliklarida rejaga rioya qilinmasligi, ishning 
yuritilishi natijasida hosil ko‘plab nobud bo‘ladi. Sanoatni xom ashyo, axolini 
ko’plab quritilgan mevalar bilan ta’minlash ishlari izdan chiqqani tufayli 
xo‘jalikning daromadi kamayadi. Hosilni sotishga tayyorlash, jumladan, 
shartnomalar tuzish, hosilni yig‘ib-terib olish, tashish, saqlash va qayta ishlash 

---

38 
bilan bog‘liq barcha chora-tadbirlar ayni vaqtida, kechiktirmasdan, uyushqoqlik 
bilan yuqori unumda o‘tkazilishini ta’minlash lozim. 
Meva-sabzavot 
maxsulotlarini 
saqlash 
davrida 
ularni 
kasallanishi, 
zararkunandalar bilan zararlanishi iste’mollik darajasini keskin kamaytiradi va 
isrofgarchilikka olib keladi. Shuningdek mevalarning mexanik shikastlanishi-
teshilishi, yorilishi, ezilishi va boshqalar xaridorgirlik qiymatini pasaytirib, etiga 
mikroorganizmlar kirishi uchun yo‘l ochadi. 
Fan va texnika rivojlanishiga qaramay, xamon ko‘plab hosil nobud bo‘lmoqda. 
Zero, terimdan keyingi davrda isrofgarchilikni kamaytirish va asosiy sifat 
ko‘rsatkichlarini saqlash uchun hosilni tashish, sotishni to‘g‘ri tashkil etishga katta 
e’tibor berish kerak. Saqlash davridagi isrofgarchilik maxsulotlarning fizik va 
fiziologik xususiyatlari aynishi natijasida ro‘y beradi. Maxsulot tabiatini, saqlash 
davrida unda ro‘y beradigan o‘zgarishlarni, maxsulot uchun ishlab chiqilgan 
saqlash rejimlarini yaxshi bilish isrofgarchilikni kamaytirish imkonini beradi.