O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi berdaQ nomidagi qoraqalpoq davlat universiteti

Velvichiyadoshlar oilasi — Welwitschiaceae
Velvichiyadoshlar oilasi (Welwitschiaceae) ga bitta turkum va velvichiya (Welwitschia mirabilis) deb ataluvchi yagona tur kiradi. U Angolaning toshloq cho'llarida hamda Janubiy va G'arbiy Afrikada, Namib cho'llarida tarqalgan. Uning o'q ildizi 3 m gacha chuqurlikka tushadi. Poyasi tashqi ko'rinishidan kesilgan daraxlning to'nkasiga o'xshash bo'lib, ko'pchilik qismi yer ostida joylashgan. Yer ustki qismining balandligi 0,5 m, diametri esa 1,2 m gacha yetadi. Poyasining tepa qismida bir-biriga qarama-qarshi o'rnashgan ikkita ko'p yillik barg hosil bo'ladi. Ular o'simlik umrining oxirigacha qurimasdan turadi. Bir yilda bargi 8— 15 sm gacha o'sadi. Bargining uzunligi 2—3 m ga yetadi. Velvichiyaning tuzilishi o’ziga xos bo’lib, poyasi sholg’omga o’xshash, bo’yi 0,5 eni (diametri) 1 mm keladi. Ikkita tasmasimon bargi va tarmoqlangan ildizi bor. Velvichiyaning hayoti 100 yildan oshmaydi, u bir uyli o’simlik. Strobillari barg qo’ltig'ida qavat-qavat bo’lib joylashgan. Barglarining har qaysisi qultig’ida 3 tadan mikrosporangiylar, ular atrofida esa 4 tadan qipiqsimon barglari bo’ladi. Gul qo’rg’oni mikrosporofillar bilan o’ralgan. Mikrostrobil markazida rudiment xoldagi megasporangiy joylashgan. Changlanishi hasharotlar yordamida.
Megastrobil (urg’ochi qubba) o’zak qism va boshlang’ich urug’murtak joylashgan o’zakni o’rab turgan qipiqsimon barg qatlamidan iborat. Nutsellusda (megasporangiyda) to’rtta megasporadan biri tez rivojlanib, undan bo’linish yo’li bilan sitoplazma bilan o’ralgan ko’p sonli yadrolar hosil bo’ladi. Natijada urug’ gametangiy shakllanadi. Shundan so’ng yadrolar orasidagi to’siqlar vujudga keladi va uning pastki qismida 10—20 ta, yuqori qismida 2-3 ta hujayra bir-biri bilan birlashadi. Hujayralar bir yadroli xolatga o’tadi. Shundan so’ng ustki hujayralar uzun tortib protallial nay shaklida chang nayi tomon cho’ziladi va undagi yadrolardan biri chang nayidagi spermiy bilan qo’shiladi. Natijada urug’lanish ro’y beradi va zigota hosil bo’ladi. Zigotadan urug’murtak shakllanadi. Yetilgan urug’po’stli bo’lib, shamol yordamida tarqaladi.
Shunday qilib velvichiyalar strobilining tuzilishi, nutsellus va urug’lanishining o’ziga xosligi bilan ochiq urug’lilardan va umuman urug’li o’simliklardan keskin farq qiladi.
Amerika botanigi К. Bortman Namib cho'llarida uzunligi 8,8 m ga yetadigan vclvichiya bargini uchratgan. Yirik bargli tuplarida bargining eni 1,8 m gacha yetishi aniqlangan.Velvichiyalar 2 uyli o'simlik. Ularning strobillari barg qo'ltig'ida taraqqiy etadi. Changchi qubbasi o'q va qoplagich bargdan iborat. Urug'chi qubbasi ham o'qdan va unda o'rnashgan tangacha barglardan tuzilgan. Velvichiyalar hasharotlar yoki shamol yordamida changlanadi. Urug'i qanotchali, 2 urug'pallali, urug'i unib chiqqandan so'ng