O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi andijon davlat universiteti

Emotsional  stress  -  sportchining  musobaqa  faoliyati  vaqtida  kuchli  nerv-
psixik kuchlanish kuzatilib, organizm funktsional zahiralarini ishga soladi va kuchli 
psixik, vegetativ va gormonal reaktsiyalarni keltirib chiqaradi.  
Emotsional stress rivojlanishida favqulotda  ta’sirlar markaziy nerv tizimining 
oliy  bo’limlariga  ta’sir  qiladi.  Bu  ta’sirlar  vegetativ  nerv  tizimining    simpatik 
bo’limini  qo’zg’atadi  va  u  bilan  bog’liq  gormon  va  mediatorlarni  ajratadi  va 
gipotalamus  orqali  gipofizni  gormonal  faolligiga  ta’sir  qiladi.  Gipofizni 
adenokortiktrop  gormoni  buyrak  usti  bezlaridan  adrenalin,  noradrenalin, 
glyukokortikoidlarni  va  mineralokortikoidlarni  chiqishini  ta’minlaydi.  Natijada 
organizmni  moslashuvchi kompleks reaktsiyalari yuzaga keladi. Nafas harakatlari 
soni ortadi, nafas olish fazasi davomliligi nafas chiqarishga nisbatan qisqaradi; yurak 
urishlar  soni  ortadi,  aritmiya  yo’qoladi;  arterial  qon  bosimi  ortadi;  moddalar  va 
energiya  almashinuvi  kuchayadi;  skelet  muskullarini  elektr  faolligi    kuchayib 
qisqarish kuchi ortadi. EEG da tinch holatdagi alьfa ritm kamayib, zo’riqish ritmi 
teta ritm ko’rinishi ortadi va beta ritm faollashadi; diqqat kontsentratsiyalanadi. Bu  
reaktsiyalar    mehnat  qobiliyatchanlining  yuqori    bo’lishini    ta’min  etib, 
adaptatsiyaning funktsional tizimini shakllantiradi.          
Biroq  xaddan  tashqari  nerv-psixik  kuchlanish  ta’sirida  distress  holati 
rivojlanib,  turli  xil  salbiy  reaktsiyalar  kelib  chiqishi  mumkin:    bosh  miya 
bo’limlarini qon bilan ta’minlanishi yomonlashadi, yurak urishlar soni kamayadi, 
arteriya  qon  bosimi  pasayadi,  harakat  reaktsiyalarini  vaqti  cho’ziladi  va  harakat 
faolligi  pasayadi. Sportchilarda  stresslarni  ko’p  takrorlanishi    natijasida  travmalar 
soni ko’payadi. 
Nerv-psixik  zo’riqishlar  har  xil  odamlarda  turli  xil  stress  reaktsiyalarda 
ko’rinishi mumkin. Sportchilarda emotsional stress, ishning maqsadi qanchalik katta 
bo’lsa shuncha kuchli  ko’rinadi.  Yangilik elementlari ko’pligi va vaziyat noaniqligi 
sportchi  organizmida  zo’riqishni  kuchaytiradi.  O’z  kuchiga  ishonadigan,  nerv 
jarayonlari    muvozanatlashgan  tajribali  sportchilarda,  nerv-psixik  zo’riqish  holati 
kuchsizroq ko’rinadi.