O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi andijon davlat universiteti

Uzoq muddatli adaptatsiya -  muhit omillarini organizmga ko’p  marotaba, 
sekin-asta ta’siri natijasida yuzaga keladi. Bunday adaptatsiyaning asosiy xususiyati 
shundan iboratki, u tayyor fiziologik mexanizmlar asosida yuzaga kelmasdan, yangi 
shakllangan boshqaruv dasturlari hisobiga hosil bo’ladi. Uzoq muddatli adaptatsiya 
tezkor adaptatsiyaning ko’p marotaba ta’sir qilishi natijasida rivojlanadi. Natijada 
sekin-asta organizmda miqdoriy o’zgarishlar to’planib uning ayrim funktsiyalarida 
sifat  o’zgarishlari  yuzaga  keladi,  organizm  avval  chidamagan  sharoitlarga 
chidaydigan  ya’ni  jismoniy  yuklamalar  ta’siriga  muskullarni  kuchi,  tezligi  va 
chidamliligini ortganligi bilan javob beraoladi.  
 
Uzoq  muddatli  adaptatsiya  natijasida  markaziy  nerv  tizimida  yangi 
vaqtinchalik  bog’lanishlar  yuzaga  keladi.  Gumaral  boshqaruv  apparti  tizimning 
quvvati  ortib  tejamkor  faoliyat  ko’rsatadi.  Bir  xil  jismoniy  yuklamaga  organizm 
adaptatsiyalangandan  keyin  funktsiyalarning  keskin  o’zgarishlari  kuzatilmaydi, 
jismoniy ishga o’pka ventilyatsiyasi va yurakning minutlik hajmi, nisbatan kamroq 
ortadi.  Natijada  organizm  jismoniy  yuklamalarni  uzoqroq  va  bir  xil  darajada  
bajarish imkoniyatiga ega bo’ladi. 

---

 
Organizmni  tezkor  adaptatsiyadan  uzoq  muddatli  adaptatsiyaga  o’tishi, 
jarayonning asosiy davri  hisoblanib, organizmni yangi sharoitda yashashga imkon 
yaratib o’zgarib turuvchi muhit sharoitiga moslashtiradi.  
 
Bu  davrda  oqsillar  va  nuklein  kislotalarni  sintezi  faollashib,  alohida 
tuzilmalarning  rivojlanishi  harakat  faoliyatini  belgilaydi.  Turg’un  dinamik 
steriotiplar  shakllanadi,  ekstropolyatsiya  rivojlanadi.  Javob  reaktsiyalarini  tezda 
qayta  tayyorlash  vujudga  keladi.  Skelet,  nafas  va  yurak  muskullarida  o’rtacha 
gipertrofiya rivojlanadi, mitoxondriyalarning massasi ortadi. Organizmni aerob va 
anaerob  tizimlarining  quvvati  sezilarli  darajada  ortadi.  Organizmning  gomeostazi 
normallashadi, stress-reaktsiyalar kamayadi. Muskul ishning jadalligi va davomiligi 
ortadi. 
 
Adaptatsiya jarayonida organizmda moddalar almashinuvi  energiyani  tinch 
holatda tejab sarflaydi, jismoniy ish vaqtida metabolizm quvvatini ortiradi. Bunday 
qayta  qurish  biologik  nuqtai  nazardan  maqsadga  muvofiq  bo’lib  fiziologik 
adaptatsiyani umumiy mexanizmi hisoblanadi. 
        Organizmning  adaptatsiyalanishi  energiya  almashinuvida  ham  o’zgarishlarni  
yuzaga keltiradi. Energiya manbai sifatida uglevodlar o’rniga yog’lardan foylanadi. 
Yog’larning  sarflanishi  ortiqcha  tana  og’irligini  kamaytirib,  aterosklerozning 
rivojlanishiga to’sqinlik qildi.