O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi andijon davlat universiteti

 
Jismoniy yuklamalarga adaptatsiyalanishning
 fiziologik xususiyatlari 
Adaptatsiya  -  tirik  organizmlarning  universal  xususiyati  hisoblanib, 
organizmning o’zgarib turuvchi muhit sharoitida yashash qobiliyatini ta’minlaydi. 
Adaptatsiya  jarayonlari  va  ularning  mexanizmlarini o’rganish fanlararo  muammo 

---

hisoblanib,  sportchilarning  chiniqqanligining  rivojlanishi,  salomatligi  va 
kasallanishi ko’rsatkichlarini ko’p tamonlarini tushintirib beradi. 
         Sog’lom, kuchli, chidamli va chiroyli shaxsni shakllantirishni doimo jismoniy 
yuklamalarga  adaptatsiyalanish  bilan  bog’laganlar.  Jismoniy  yuklamalar  odamlar 
uchun tabiiy va qadimgi omillar hisoblanadi. Jismoniy yuklamalarga adaptatsiyani 
rivojlanishining eng birinchi talabi organizmning fiziologik zahiralarini ishga solish 
va foydalanish hisoblanadi. 
 
Fiziologik  nuqtai  nazardan  jismoniy  chiniqishda  jismoniy  yuklamalarning 
takrorlanishi  va  ortib  borishi,  organizmni  organ  va  funktsional  tizimlari 
imkoniyatlarini mukammalashtirib boradi.  SHu nuqtai nazardan jismoniy chiniqish 
adaptatsiya  mexanizmlarini  faollashtirib,  fiziologik  zahiralarni  ishga  solish 
hisobiga,  odam  organizmini  kuchli  jismoniy  yuklamalar  ta’siriga  moslashuvini 
osonlashtiradi va tezlatadi. 
 
Jismoniy chiniqish jarayonida chiniqqanlilik holatining rivojlanishi o’zining 
fiziologik mexanizmlari va morfofuntsional mohiyatiga ko’ra organizmni jismoniy 
yuklamalarga  adaptatsiyalanishi  stadiyalariga  mos  keladi.  Adaptsiya  va 
adaptatsiyalanganlik  tushunchalari  bir  tomondan,  chiniqish  va  chiniqqanlik 
tushunchalari ikkinchi tomondan bir-biriga juda mos tushunchalar hisoblanib, ular 
ta’sirida mehnat qobiliyatchanligini yangi darajaga ko’tarilishi asosida organizmda  
adaptatsiyaning maxsus funktsional tizimining hosil bo’lishi ko’zda tutiladi. 
 
Jismoniy  chiniqish  va  chiniqqanlilik  pedagogik  tushunchalar  hisoblanadi. 
Sportchilarning  jismoniy  yuklamalarga  adaptatsiyasi  va  adaptatsiyalanganligi 
organizmdagi  barcha  funktsional  va  tuzilmali  qayta  qurishlar,  biologik 
kategoriyalarga  ta’luqli  bo’lib,  tibbiyotchilar  va  fiziologlarni    ilmiy  va  o’quv 
muammolarining asosini tashkil qiladi. 
Adaptatsiya 
jarayonida 
yangi 
funktsional xodisa va mexanizmlar kuztilmaydi, organizmdagi mavjud mexanizmlar 
mukammalroq  jadalroq  va  kam  harjroq  ishlay  boshlaydi.  Organizmni  jismoniy 
yuklamalarga  adaptatsiyalanishi  uning  fiziologik  zahiralarini  ishga  solish  va 
foydalanish 
orqali 
mavjud 
fiziologik 
boshqaruv 
mexanizmlarini 
mukammallashtirish  hisoblanadi.  Jismoniy  yuklamalarga  adaptatsiyalanish 
jarayonlari  asosida  ish  vaqtida  ishga  tushadigan  va  harakat  birliklarining  ishi 
davomida  mukammallashib  boradigan  neyro-gumoral  mexanizmlar  yotadi.
 
SHunday  qilib,  muskul  faoliyatiga  adaptatsiyalanish  organizmning  tizimli 
javob  reaktsiyasi  hisoblanib,  chiniqqanlikni  yuqori  darajaga  ko’tarish  va  uning 
fiziologik qimmatini minimumga tushirishiga qaratiladi.