O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi andijon davlat tillar pedagogika instituti filologiya fakulteti

KIRISh

O`zbek filologiyasi fanining ta`limiy maqsadi: talabalarni ozbek adabiyotining o`ziga xos xususiyatlari, adabiy janrlarning shakllanishi,eng qadimgi adabiy yodgorliklar, o`’zbek mumtoz adabiyotiga mansub bo`lgan ijodkorlar ijodi (M. Koshg`riy, Yusuf Xos Hojib,Alisher Navoiy, Bobur, Nodira ,Ogahiy va boshqalar ), ularning asarlarida ko`tarilgan muammolar, ilgari surilgan g`oyalar bilan tanishtirish va nazariy bilimlarini shakllantirish.

O`zbek filologiyasi fanining tarbiyaviy maqsadi: talabalarni milliy an`analarga nisbatan hurmat va vatanparvarlik ruhida tarbiyalash.Ularga o`zbek adabiyotidagi ijodkorlar asarlaridagi eng ilg`or g`oyalar: gumanizm,erksevarlik va vatanparvarlik g`oyalarini singdirish.

O`zbek filologiyasi fanining rivojlantiruvchi maqsadi: talabalarda o`zbek adabiyotidagi badiiy asarlar va ularning g`oyaviy-badiiy xususiyatlarini tahlil qilish ko`nikmalarini shakllantirish.

O`zbek adabiyoti fani, maqsad va vazifalari, manbalari, boshqa fanlar bilan aloqasi.

O`zbek adabiyoti tarixi fanining o`tmish adabiyot bilan ish ko`rishi. Fan va madaniyatimizning yuksak bosqichda taraqqiy etishida adabiyot tarixining o`rni. Mazkur kurs o`tmishda yaratilgan g`oyaviy-badiiy jihatdan yetuk asarlarning badiiy olami, nafosati, she`riy san`atlar, shoirning san`atkorligi, she`rning estetik jozibasi kabilardan saboq berishi xususida. Shuningdek, nazariy kurs sifatida adabiyot nazariyasiga doir bilimlar hosil qilinishi. Adabiyot hodisalarini tadqiq qilishning ilmiy-metodologik asoslaridan, ularning tarixidan nazariy ma`lumotlar berishi. Bu kurs mashg`ulotlarining talabalarning estetik didi, dunyoqarashi, badiiy tafakkurini shakllantirishi.

Bu kursda badiiy tafakkurning rivojlanish qonuniyatlari, ramziy-majoziy timsollar olami, badiiy talqin tamoyillarining o`rganilishi.

Mazkur fanning bir qancha ijtimoiy, filologik fanlar bilan chambarchas bog`liqligi. Mumtoz adabiyotning tasavvuf tarixi, tasavvuf nazariyasi bilan chambarchas aloqada ekanligi. Fol`klor, etnografiya, tarix, etika-estetika, falsafa, mantiq, til tarixi, geografiya tarixi kabi fanlar bilan aloqasi.

ENG QADIMGI ADABIYoT YoDGORLIKLARI

(2 soat ma`ruza , 2 soat seminar)
Eng qadimgi og`zaki adabiyot yodgorliklari. Qadimgi davr – eramizning VIII asrigacha Markaziy Osiyoda yashagan xalqlar. Arablar istilosi va uning oqibatlari.

Eng qadimgi og`zaki adabiy yodgorliklar. Asotirlar va afsonalar. Mif va afsonalar qadimgi odamlarning hayot va tabiat haqidagi tushunchalarining badiiy ifodasi ekanligi.

Qahramonlik eposi. O`rta Osiyo eposlar vatani ekanligi. Sharq epik adabiyotining mashhur qahramonlari Rustam, Siyovush, Afrosiyob haqidagi afsonalarning dastavval O`rta Osiyo xalqlari orasida tug`ilganligi.

Qadimgi qahramonlik eposining yunon manbalari orqali yetib kelgan namunalari: «To`maris», «Shiroq», «Zarina va Striangiya», «Zariadr va Odatida» qissalari haqida umumiy ma`lumot.

Islomgacha bo`lgan davr adabiyoti

(2 soat ma`ruza , 2 soat amaliy)

YoZMA YoDGORLIKLAR. «Avesto» zardushtiylik dinining muqaddas kitobi ekanligi. Asarning adabiy, ilmiy, tarixiy ahamiyati.

"Avesto" - zardushtiylik dinining muqaddas kitobi. «Avesto»ning mundarijasi 3ardusht va zardushtiylikning paydo bo`lishi, o`rganilishi. Zardushtiylik g`oyalarining o`z davri uchun muhim bo`lgan jihatlari. "Avesto"ning tarixiy, ilmiy va adabiy qimmati. "Avesto" dastlab ko`chirilganda 12 ming qoramol terisida 21 nask - kitobdan iborat bo`lgan. A.Makedonskiy tomonidan aksariyat qismi yo`q qilingan. "Avesto"ning bizga qadar Vendidot, Vispared, Yasna, Yasht deb nomlanuvchi to`rt kitobigina saqlanib qolgan. "Avesto"ning g`oyaviy muhimligi Bizgacha yetib kelgan «Avesto» nusxalari ikki variant «Avesto» qadimgi eron tillari gruppasidagi tillarning qadimgi yodgorliklaridan «Avesto» asos e`tibori bilan mehnatkash ommaning orzu-tilaklarini aks ettirgan. bu «Avesto»ning keng tarqalishi va uzoq umr ko`rishi boislaridan biri Axura Mazdaning oltita eng yaqin yordamchilari Voxu-Manax, - ezgu fikr - (poda va chorvani) Asha Vahishta - yuksak haqiqat (olovni) Xisatra Varog - munosib qudrat, hokimiyat (ma`danni)Sienta Armati–muqaddas itoat (erni) Harvatat - salomatlik - (suvni) Ameretat - mangulik - (o`simliklar dunyosini) Axa Mana - yovuz fikr Taurva-so`lish, Zarik - o`lim, Ayshma-g`azab,qahr,urushAraska-hasad, Uda - ezmalik, shallaqilik. Zardusht g`oyalarining eng ulug` (progressiv) jihati dunyoviy ishlarga faol munosabatda bo`lishga undash.

O`rxun-Enasoy yodgorliklari. Yodgorliklarning turkiy tilda yozilgan eng qadimiy yodgorliklardan ekanligi. Kashf qilinishi haqida ma`lumotlar. Ularning til xususiyati, adabiy qimmati.


Islom ta`siri ostida yaratilgan adabiyot

(2 soat ma`ruza , 2 soat seminar)

Mahmud Qoshg`ariyning hayoti va ijodiy faoliyati haqida ma`lumot. «Devonu lug`atit-turk» asarining yaratilishi va tuzilishi. Asarda turkiy tillar leksikasi va morfologiyasining izohlanishi.

Mahmud Qoshg`ariyning turkiy tillar fonetik qonuniyatlarining kashfiyotchisi ekanligi. «Devonu lug`atit-turk» asarining tarixiy va ilmiy ahamiyati.

Yusuf Xos Hojib –XI asrning mutafakkir shoiri. Uning hayoti va ijodini o`rganish tarixi. «Qutadg`u bilig» dostoni. Uning yaratilish tarixi.

Dostonda didaktika. Unda muhim ijtimoiy-siyosiy va axloqiy-ta`limiy masalalarning qo`yilganligi. Asardagi diniy-tasavvufiy fikrlar. Dostonning syujeti va kompozision qurilishi. Undagi obrazlarning majoziy xarakteri.

O`zbek adabiyoti rivojida Yusuf Xos Hojib dostonining tutgan o`rni va ahamiyati.

Ahmad Yugnakiy – o`zbek didaktik adabiyotining namoyandasi sifatida. Shoir hayoti va ijodini o`rganish tarixi.«Hibat-ul haqoyiq» dostonida didaktika. Asardagi ijtimoiy, falsafiy va axloqiy masalalar. Diniy-tasavvufiy fikrlar.Dostonning qurilishi, badiiy qimmati, badiiy ifoda uslubi, she`riy san`atlar, vazn va qofiya.Asarning til xususiyatlari. Shoir ijodining turkiy xalqlar adabiyoti rivojidagi o`rni.

Ahmad Yassaviy –turkiy adabiyotning yirik vakili. Shoir hayoti va ijodining o`rganilish tarixi. Ahmad Yassaviy hayoti va faoliyati. Tasavvuf – shoir ijodining bosh mavzusi sifatida. Ahmad Yassaviy «Hikmat»lari – turkiy adabiyotning nodir namunasi.Ahmad Yassaviy «Hikmat»larining badiiy qimmati.Ahmad Yassaviyning turkiy hikmat maktabini ta`sis etishi. Adabiyot rivojida Ahmad Yassaviy ijodining ahamiyati.
XIV-XVI asarlarda ijtimoiy-siyosiy hayot

(2 soat ma`ruza , 2 soat amaliy)

Mo`g`ul xukmronligining zaiflashishi. Temur imperiyasining yemirilishi. Shayboniylar imperiyasining yuzaga kelishi. Shayboniylar haqida ma`lumot. XIV-XVII asarlarda ilm –fan taraqqiyoti.

Davr adabiyotining yetakchi xususiyatlari: dunyoviy adabiyotning maydonga kelishi, o`zbek adabiyotining boshqa xalqlar adabiyoti bilan aloqasining kuchayishi, yozma adabiyot bilan xalq og`zaki ijodi o`rtasidagi munosabatning rivoji, turkiy tilning adabiy til darajasigi ko`tarilishi, o`zbek adabiyotining eng yuqori cho`qqiga ko`tarilishi.

Rabg`uziy XIV asr o`zbek adabiyotining yirik vakili. Rabg`uziyning hayoti va ijodiy faoliyati. «Qissasi Rabg`uziy» asari. Uning yaratilish tarixi, tuzilishi, g`oyaviy mazmuni. Hikoyatlarning badiiy xususiyatlari.

Asarning tarbiyaviy ahamiyati. O`zbek nasri rivojidagi ahamiyati.

Xorazmiy- yirik shoir. Xorazmiy haqida ma`lumot beruvchi manbalar. Shoir ijodining o`rganilish tarixi. Xorazmiy ijodiga eskicha qarashlarga munosabat.

Sharq adabiyotida noma janri. «Muhabbatnoma asarining yaratilish tarixi, kompozisiya xususiyatlari. Noma janrining xususiyatlari. «Muhabbatnoma» asarida timsollar, g`oyaviy yo`nalishlar. Asar badiiyati. O`zbek adabiyoti tarixida, XX asr adabiyotida «Muhabbatnoma» an`analari.

Sakkokiy- lirik shoir. Shoir hayoti va ijodi haqida ma`lumot beruvchi manbalar. Sakkokiy ijodining o`rganilish tarixi, ularga munosabat. Adabiy merosi. Shoir devonining kompozisiyasi.

Sakkokiy lirikasining mavzulari, timsollar tizimi, g`oyaviy yo`nalishlari, badiiy xususiyatlari. Shoir ijodida ilohiy muhabbat mavzusi. Shoir g`azallarining badiiy go`zalligi.Sakkokiy lirikasida insoniy muhabbat masalasi.

Sakkokiy-qasidanavis. Qasida janri xususiyatari. Shoir qasidalari tahlili. O`zbek adabiyoti tarixida, XX asr adabiyotida shoir ijodi an`analari. Shoir lirikasining tarbiyaviy ahamiyati.

Shoir hayoti va ijodi haqida ma`lumot beruvchi manbalar. Otoiy ijodining o`rganilish tarixi. Shoirning taxallusi masalasi. Uning lirik merosi.

Atoiy lirikasining mavzulari, timsollar tizimi, g`oyaviy yo`nalishlari, badiiy xususiyatlari. Shoir lirikasida haqiqiy va majoziy ishq talqini. O`zbek adabiyotining g`oyaviy-badiiy takomilida Atoiy ijodining o`rni.