O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta`lim vazirligi andijon davlat universiteti mirzakarimov h

 
kurashchilarni musobaqalarda yuksak 
natijalarga erishishlari va sportda uzoq muddat samarali faoliyat olib borishini 
nazarda tutadi. Kurashchilarning sport musobaqalardagi yutuqlari ularning texnik 
va taktik maxorati, jismonan barkamolligi bo‘libgina qolmay balki ularning 
nazariy, ruhiy va iroda tayyorgarliklari natijasi ham hisoblanadi. Musobaqalarda 
kurashchilar yutuqlarga erishishlarining zamirida ko‘p yillik mashaqqatli mexnat, 
doimo o‘zini nazorat qilish, sport maxoratlarini ortirib borish, shaxs xususiyatlarini 
tarbiyalash jarayonlari turadi. SHuning uchun kurashchilarning musobaqalardagi 
muvaffaqiyatlari muntazam moddiy va ma’naviy rag‘batlantirishni talab etadi. 
Kurashchilarning sport tayyorgarlik jarayonlari dastlabki tayyorgarlik, 
ixtisoslashtirish va yuqori malakali sportchilar tayyorlash bosqichlaridan iborat 
bo‘ladi. SHuningdek sportda uzoq muddat yuqori natijalarga erishish jarayonlari 
ham kurashchilarning sport maxoratiga bog‘liq bo‘ladi.
Dastlabki tayyorgarlik bosqichida yosh kurashchilar kurash turlarining 
umumiy harakatlari malaka va ko‘nikmalariga ega bo‘ladilar. Bu bosqichdagi 
mashg‘ulotlarning asosiy maqsadi kurashchilarga xos bo‘lgan jismoniy fazilatlar 
kuch, tezkorlik, chidamlilik va egiluvchanlik hamda chaqqonlik sifatlarini 
rivojlantirishga qaratilgan bo‘ladi. SHu bilan birga mashg‘ulotlar jarayonlarida 
yosh kurashchilarning axloqiy va ruhiy iroda fazilatlari ham shakllanib boriladi. 
Dastlabki tayyorgarlik jarayonlarida yosh kurashchilarda bellashish va 
musobaqalarda ishtirok etish malaka va ko‘nikmalari shakllantiriladi. Murabbiylar 
yosh kurashchilarga bellashuv jarayonlarida o‘zini tuta bilish, sarosimaga 
tushmaslik, dovyuraklik va mardlik hamda botirlik hamda extiyotkorlik, puxtalik 
va qati’yatlilik sifatlari musobaqalarda muhim ekanligi ko‘rsatadilar. O‘z o‘zini 
nazorat qilish, o‘z ustida ishlash, xato va kamchiliklarini bartaraf qilish, murabbiy 
ko‘rsatmalarini to‘liq bajarish kerakligi tushuntiriladi. Dastlabki tayyorgarlik 
bosqichida kurashchilarning jismoniy fazilatlarini rivojlantirish muhim vazifa qilib 

---

118 
belgilanadi. 
Jismoniy 
fazilatlarni 
rivojlantirishda 
og‘irliklarni ko‘tarish, 
trenajerlarda mashqlar, kross yugurishlari, sport o‘yinlari va suzish mashg‘ulotlari 
hamda akrobatika va gimnastika mashqlaridan keng foydalaniladi. Dastlabki 
tayyorgarlik bosqichi ba’zan olimpiya zaxiralari tayyorlash jarayonlari deb ham 
yuritilishi mumkin. 
Ixtisoslashtirish bosqichida kurashchilar o‘zlarining jismoniy qobiliyatlari va 
shaxsiy xususiyatlariga muvofiq kurash harakatlari va usullarini o‘zlashtirib 
boradilar. Ba’zi bir usullarni o‘zlarini imkoniyatlari darajasida o‘zgartirib 
harakatlariga moslashtirib oadilar. Bunday usullar kurashchilar uchun “shox” 
usullari deb ataladi. “SHox” usullarni bajarish darajasi juda mukammal saviyada 
rivojlantirib boriladi. Buning natijasida kurashchilar o‘zining “shox” usulini har 
qanday vaziyatda bajarishga kuch ham imkoniyat ham topa oladilar. 
Ixtisoslashtirish bosqichida kurashchilar mashg‘ulotlar jarayonidagi vazifalarni 
mustaqil bajarib boradilar, usullar texnikasini takomillashtirish va bellashuv 
taktikalarini rivojlantirishda murabbiylardan ko‘rsatma va tavsiyalar oladilar. Bu 
bosqichda karashchilarning texnik va taktik tayyorgarliklariga katta e’tibor 
qaratiladi. Musobaqalashish malakalari takomillashtiriladi. 
YUqori malakali sportchilar tayyorlash bosqichida terma jamoalarga 
saralangan, kurashchilar bilan texnik va taktik maxoratni takomillashtirish, 
jismoniy fazilarlarni yanada rivojlantirish mashg‘ulotlari olib boriladi. Zamonaviy 
sport talabalariga muvofiq yuqori malakali sportchilar tayyorlash bosqichida 
kurash mashg‘ulotlarida har to‘rt kurashchiga ya’ni ikki juftlikka bir murabbiy 
tayinlanadi. Bu murabbiylar kurashchilarning texnik va taktik maxoratini 
takomillashtirishni nazorat qiladilar. Jismoniy fazilatlarni rivojlantirishni tashkil 
etish bo‘yicha bir murabbiy bir guruh jamoaga tayinlanib, jamoa a’zolari 14 – 16 
kurashchidan iborat bo‘lishi mumkin. SHuningdek kurashchilarining ruhiy va iroda 
tayyorgarligini tashkil etish va tavsiyalar berib borish uchun ham ruhshunos 
mutaxassis faoliyat olib boradi. Kurashchilarning organizm faoliyatini nazorat 
qilish, jarohatlarda va jismoniy charchoq va toliqishlarda tibbiy muolajalar va 
tiklanish tadbirlari o‘tkazish uchun shifokorlar guruhi ham faoliyat ko‘rsatadi. Ular 

---

119 
kurashchilarga dori vositalar, tibbiy muolajalar, ovqatlanish tartibi va tarkibi 
xaqida ko‘rsatmalar va tavsiyalar berib boradilar. 
Sportda uzoq muddat yuqori natijalarga erishish bosqichida bo‘lgan faxriy 
kurashchilar texnik va taktik tayyorgarliklar, jismoniy fazilatlarni takomillashtirish 
jarayonlarida mustaqil ishtirok etadilar. Sport tayyorgarlik darajalariga muvofiq 
mashg‘ulotlar hamda musobaqalarda ishtirok etish jarayonlarini rejalashtiradilar. 
Kurash sportida uzoq muddat yuqori natijalarga erishib kelish bir oz mushkul 
vazifa bo‘lib hisoblansada, kurash turlarida ikki uch marta olimpiada o‘yinlari 
g‘olibi, bir necha marotaba jahon chempioni, ko‘p marotaba qit’a va mamlakat 
g‘olibi va sovrindori bo‘lgan afsonaviy pahlavon kurashchilar ham bo‘lganlar. 
Ularning bu darajada muvaffaqiyatlarga erishishlarida texnik va taktik maxoratni 
yuqori darajada bo‘lishi, jismoniy fazilatlarni oliy darajada takomillashgani bilan 
bir qatorda, kurash sportiga yoshlikdan mexr qo‘yganliklari, kurash sporti milliy 
an’ana darajasiga ko‘tarilganligi sabab bo‘la oladi.