O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi andijon qishloq xo‘jaligi va agrotexnologiyalar instituti

KALINA (VIBURNUM) TURKUMI
Bu turkumning vakillari buta o‘simliklardir, barglari oddiy tuzilgan, qarama-qarshi joylashgan bo‘ladi. Gullari besh a’zoli, bo‘lib, novdalaming yuqori qismida soyabon hosil qilib joylashadi. Turkum tarkibida 120 ga yaqin tur bo’lib , ulardan ayrimlari keng tarqalgan va ma’lum ahamiyatga ega, quyida ulaming ba’zisi ustida qisqacha to‘xtalib o‘tamiz.
Oddiy kalina yoki chingiz (Viburnum opulus L.) g‘uj bo’lib o ‘sadigan, bo‘yi 4 m ga yaqin butadir. Shoxi va novdalarining po‘sti kul rang, bo‘yiga yorilgan, tuksiz boiadi. Kurtaklari tanga bilan o‘ralgan. Barglari qarama-qarshi joylashadi, ular uch besh boiakli, tubi yuraksimon, uzun bandli. Barg plastinkasining asosida, barg bandida ikkita yoki bir nechta so‘gali bor. Aprel oyining oxirida, may oyining boshlarida gullaydi, guli soyabonsimon to‘pgul hosil qiladi. To‘pgulining ichki gullari ikki jinsli, tashqi gullari mevasi boiib, ichki gullardan yirik. Mevasi avgust oyida yetiladi, sharsimon, qizil rangda sersuv. Danagi yassi va qattiq. Oddiy chingiz urugidan ko‘payadi. Urug’ i bahorda sepiladigan bo’isa, avval unga ishlov beriladi. Ildizidan bachkilaydi, parxish yo’li bilan ham ko‘payadi.Kalina keng tarqalgan o‘simlik hisoblanadi. U g‘arbiy Yevropadan boshlab, Kamchatkagacha b oigan joylarda, Kavkazda va Qrim o‘rmonlarida o‘sadi. Sovuqqa, issiqqa va qurgoqchilikka chidamli. Bu ham chiroyli buta. Uning xushmanzara bir necha shakli bor, ulaming guli qattiq tuzilgan, mevasiz, gullari yig‘ilib sharsimon chiroyli shingilcha hosil qiladi. Chingiz nektarli o‘simlik, mevalari dorivor sifatida foydalaniladi. Undan ko‘kalamzorlashtirish ishlarida foydalanish tavsiya qilinadi.


Eman (Дуб) - Quercus L.


Qo’ng’ir eman (Дуб летний) - Quercus robur L.
Eman daraxti Qoraqayindoshlar - Fagaceae oilasiga mansub bo’lib, bo’yi 40 (ba’zan 50) m gacha ctadigan yirik kengbargli da­raxt. Shoxlari yorilmagan, kumush rangli, poyasi yorilgan, qo’ng’ir kulrang tusli po’stloq bilan qoplangan.
Barglari teskari tuxumsi­mon, patsimon bofiakli bo’lib, qisqa bandi yordamida poyasi bi­lan shoxlarida ketma-ket joylashgan. Gullari mayda, ko’rimsiz, bir uyli va bir jinsli. Otalik gullari kuchalaga, onaligi 1-3 tadan bo’lib yosh novdalarida to’plangan. Mevasi - gul qo’rg’onining qo’ltig’ida joylashgan, uzun bandli cho’ziq yong’oqcha.
MDH davlatlari, Yevropa qismi o’rmonlaridagi turkumning asosiy o’rmon hosil qiluvchi turlari tarqalgan va ular daryo bo’ylarida o’sadi. Kavkaz va Uzoq Sharqda emanning boshqa turlari tarqal­gan. Eman turlari Markaziy Osiyoga xususan O’zbekistonga introduksiya qilinganiga 100 yildan oshgan. Eman turlari istirohat bog’lari da, xiyobonlarda va ko’chalarda manzarali daraxt sifatida o’stiriladi.
Xalq tabobatida emanning quyidagi ikki turi - oddiy yoki qo’ng’ir eman (Дуб обыкновенный, летний) - Quercus robur L. (Quercus pedunculata Ehrh.) va Qoya emani- (Дуб скальный)- Quercus petraea Liebl. Qo’llaniladi.
Emanning tarkibida 7-20% oshlovchi moddalar, 1,6% gallat va ellag kislotalar, flavonoidlar va boshqa kimyoviy birikmalar bor.
Emanning po’stlog’i qaynatmasi burishtiruvchi va antiseptik vosita sifatida og’iz bo’shlig’i kasalliklarida (gingivit, stomatit va boshqa) hamda tomoq shilliq pardasi yallig’lanishida, milk qonaganda, shamollaganda og’izni chayish uchun ishlatiladi. Ba’zan 20% li qaynatmasi terming kuygan joyiga ham ishlatiladi.