O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi andijon qishloq xo‘jaligi va agrotexnologiyalar instituti

Zaytun, Yevropa zaytuni (Маслина европейская,)- Olea europaea L.
Zaytun daraxti Zaytundoshlar - Oleaceae oilasiga mansub bo’lib, balandligi 3-7 m gacha yetadigan doim yashil daraxt. Barglari nishtarsimon yoki cho’ziq shaklda, qalin, tekis qirrali, ustki tomoni to’q yashil, pastki tomoni kulrang bo’lib, poyasi bilan shoxlarida qisqa bandi bilan qarama-qarshi o’mashgan. Mayda, ko’rimsiz gullari shingilga yoki kam shoxli g’ovakka to’plangan. Mevasi - tuxumsimon yoki sharsimon danakli ho’l meva.
Zaytun may-iyun oylarida gullaydi, mevasi sentabr-dekabrda pishadi. Bu qimmatli daraxt O’rta yer dengizi atroflarida, Qrim, Kavkaz va Markaziy Osiyoning janubiy subtropik mintaqalarida o’stiriladi. Zaytun eng qadimgi madaniylashtirilgan daraxt turi hisob­lanadi. Mevasidan olinadigan moyi qimmatli xomashyo hisoblana­di. Mevalari to’liq yetilganda ehtiyotlik bilan yig’ib olinadi va moy olish uchun zavodlarga yuboriladi. Mevasida 70%, urug’ida 30% zaytun moyi bo’ladi.


Yevropa zaytuni (Маслина европейская)- Olea europaea L.
Moy emulsiyasi buyrak, o’t pufagi va o’t yo’llari, jigar, qovuq va siydik yo’llarida paydo bo’lgan toshlarni tushirishda hamda me’da-ichak kasalliklarida qo’llaniladi. Moyidan yana ba’zi dori moddalaming eritmalari va surtmalarini tayyorlash uchun foydalaniladi. Bundan tashqari, moyi yumshoq surgi ta’siriga ega. U «Olimentin», «Sistenal», «Enatin», «Rovatin», «Rovaxol» kabi kompleks pre­paratlar tarkibiga kiradi. Zaytun moyi xazmi yengil shifobaxsh bo’lib, oziq-ovqat maqsadlarida keng ishlatiladi va undan texnikada ham foydalaniladi.
Oddiy anjir — (Инжир обыкновенный) - Ficus carica L.
Bu mevali o’simlik Tutdoshlar - Moraseae oilasiga mansub bo’lib, bo’yi 8 m gacha yetadigan buta yoki kichik daraxt. Barglari yirik umumiy ko’rinishi yumaloq-tuxumsimon yoki tuxumsimon, uch-besh bo’lakli bo’lib, uzun bandi yordamida poyasi bilan shox­larida ketma-ket joylashgan. Mayda, ko’rimsiz gullari noksimon, uchi teshik to’pgulning ichiga o’mashgan. Mevasi - noksimon yoki yassi sariq yoki to’qqizil-qo’ng’ir rangli, sershira to’p meva.
Oddiy anjir (Инжир обыкновенный)- Ficus carica L.
Anjir yovvoyi holda Tojikiston, Turkmaniston janubidagi quruq subtropik hududda va Kavkaz subtropiklaridauchraydi. Anjir O’zbe­kistonda, Qozog’iston, Rossiyaning Krasnodar o’lkasi, Kavkaz va Qrirnda madaniy holda ko’plab navlari o’stiriladi, ulami sovuqdan saqlash uchun qishga ko’miladi. Tibbiyotda anjiming bargi va me­vasi ishlatiladi. Mevasi tarkibida 20,3% gacha (quritilganida 75%) qandlar, vitamin B va C, karotin, organik (oksalat, limon, olma, sirka) kislotalar, fitsin, amilaza va proteinaza fermentlari va boshqa biologik faol moddalar, bargida furokumarinlar (psoralen, bergapten va boshqalar) bor. Mevasi surgi dori — kafiol tarkibiga kiradi.
Bargining furokumarinlar summasi preparati — psoberan eritma va tabletka xolida pes - vitiligo kasalligini davolashda ishlatiladi. Anjir mevasi tarkibida fitsin fermenti bo’lgani uchun u yana trombo-emboliya kasalligini, ko’p miqdorda qandlar va kaliy tuzlari saqla- ganligi uchun yurak-qon tomir kasalliklarini davolashda qo’llaniladi. Abu Ali ibn Sino anjir mevasini balg’am ko’chiruvchi vosita sifatida yeyishni, yo’talni qoldirish uchun mevasini sutda pishirib, so’ng iste’mol qilishni buyurgan. Anjir mevasi xalq tabobatida gastrit, surunkali qabziyatni davolash uchun hamda balg’am ko’chiruvchi va siydik haydovchi vosita sifatida ishlatiladi.
Sutda pishirilgan mevasi yoki uning qaynatmasi (ba’zan mevasining o’zi) ko’krak yumshatuvchi dori sifatida yo^’tal, ko’kyo’tal, traxeit, bronxit va nafas yo’llarining boshqa shamollash kasallikla­rini davolash uchun qo’llaniladi. Nafas yo’llari kasalligida qaynat­masi bilan tomoq chayiladi, yaralarga issiq qaynatmasiga ho’llangan doka bog’lanadi. Kamqonlik kasalligida quvvatlantiruvchi vosita si­fatida anjir mevasini iste’mol qilish buyuriladi.