O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi andijon qishloq xo‘jaligi va agrotexnologiyalar instituti

Foydalanilgan adabiyotlar.

1. 
   Nabiev M.N. va boshqalar. Shifobaxsh ne’matlar.-Toshkent, “Mexnat” 1986. - 136 b.
   
2. 
   E.T.Berdiyev. E.T.Axmedov. Tabiiy dorivor o’simliklar. Toshkent 2018. 48-bet.
   
3. 
   P.Baxodirov K.B. va boshkalar Xazm a’zolari kasalliklarda shifobaxsh o’simliklar va mevalarning foydasi. Toshkent “Ibn Sino” 1992.
   

8- mavzu. Dorivor daraxt turlarining shifobaxsh xususiyatlari
Amaliy mashg’ulotning asosiy maqsadi: Dorivor daraxt turlarining shifobaxsh xususiyatlarini o’rganish.
Mashg’ulotning qisqacha mazmuni:
Jo’ka (Липа) - Tilia L.
Jo’ka daraxti Jo’kadoshlar - Tiliaseae oilasiga mansub bo’lib, bo’yi 25 m gacha yetadigan daraxt. Jo’ka turlari O’zbekistonga introduksiya qilingan, o’rmonchilik va ko’kalamzorlashtirishda keng foydalaniladi. Tibbiyotda jo’kaning quyidagi Yuraksimon mayda bargli jo’ka (Липа сердцевидная, мелколистная) - Tilia sordata Mill. va yirik bargli jo’ka (Липа крупнолистная) — Tilia Platyphyllos Scop. turlaridan olinadigan gullari ishlatiladi.
Jo’kaning barglari o’tkir uchli, arrasimon qirrali bo’lib, uzun bandi yordamida shoxlarida ketma-ket o’mashgan. Xushbo’y, sariq rangli, besh bo’lakli gullari 2-5 (keng bargli jo’kada) yoki 5-11 (yuraksimon jo’kada) tadan yarim soyabon gul to’plamiga joylash­gan. Mevasi - tukli, besh qirrali yoki sharsimon, maydaroq (yurak­simon jo’kada) yong’oqcha.
Jo’ka iyun-iyul oylarida gullaydi, mevasi avgust-sentabrda etiladi. Jo’ka turlari MDHning Yevropa qismi, Kavkaz, Qrim va G’arbiy Sibirdagi o’rmonlarda o’sadi, ba’zan katta maydonlarda jo’kazorlami (masalan Boshqirdistonda) tashkil qiladi. Jo’ka tur­lari manzarali daraxt sifatida istirohat bog’larida, ko’chalarda va bog’larda o’stiriladi. Jo’kadan shifobaxsh asal olinadi. Tibbiyotda gullari qo’llaniladi. Ulami gullagan vaqtida guloldi bargi bilan birga qirqib olib yig’iladi va soya joyda quritiladi.
Guli tarkibida 0,05 % efir moyi, tiliatsin va gesperidin (flavonoid) glikozidlari, triterpen saponinlar, C vitamini, karotin, shilliq, oshlovchi va boshqa biologik faol moddalar bor. Guli va uning damlamasi terlatuvchi yig ‘malar-choylar tarkibiga kiradi. U shamollash kasalliklarida terlatuvchi dori sifatida hamda tomoq og’riganda og’iz va tomoqni chayish uchun ishlatiladi. Jo’ka turlarining gulidan tayyorlangan damlama xalq tabobatida shamollash kasalliklarida terlatuvchi, qon oqishini to’xtatuvchi vosita sifatida ham qo’llaniladi. Damlamasi yana yo’talni, turli asab kasalliklarini va bosh og’rig’ini davolashda ishlatiladi. Issiq damlamasi bilan tomoq og’riganda tomoq chayiladi.