O‘zbekiston Respublikasi Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi Alisher Navoiy nomidagi Toshkent davlat o‘zbek tili va adabiyoti universiteti Nasimxon rahmonov

Savol va topshiriqlar
1. “Xusrav va Shirin” dostoni qachon qaysi tildan tarjima qilingan?
2. Doston kimga bag‘ishlangan?
3. Tarjimadagi ayrim farqlami aytib bering.
4. Qutb o‘z tarjimasida qaysi boblami yoki lavhalami tushirib qol- 
dirdi?
5. Tinibekni Qutb qanday so'zlar bilan ta’riflaydi?
6. Qutb ishqqa qanday ta’rif beradi?
7. “Xusrav va Shirin”ning qisqa mazmunini so‘zlab bering.
8. Qutb doston tarjimasida zardushtiylikka oid qaysi so‘zdan foy- 
dalandi?
9. Qutb tarjimada qaysi she’riy san’atdan foydalandi?
10. Sanskritcha qoliplovchi hikoyani dostonning qaysi o‘rinlarida 
ko‘rish mumkin?
118 Tatar adabiyot tarixi, 1 jild... 172-b.
320

---

Oltin 0 ‘rda adabiy muhitida noma janrining yuzaga kelishi
Xorazmiyning “Muhabbatnoma” asari
Reja:
1. Noma haqida maiumot.
2. Fors adabiyoti tarixida noma janri.
3. Xorazmiyning “Muhabbatnoma” asari haqida.
4. “Muhabbatnoma”ning nusxalari.
5. “Muhabbatnoma”ning nusxalari o ‘rtasidagi farqlar.
6. «Muhabbatnoma»da tasawufiy timsollar.
7. «Muhabbatnoma» - dunyoviy ishqni kuylagan asar.
Tayanch so‘z va iboralar: 
noma janri, doston, g'azal, q it’a, fard,
maktub, fo rs adabiyoti tarixi, о ‘rta asr xalq romani, hikoya, adabiy mu-
hit, tasawufiy timsollar, eski uyg ‘ur-turk yozuvidagi nusxa.
Noma haqida ma’lumot. 
Noma janri uzor tarixga ega. 
Noma
so‘zi 
xat, maktub ma’nolarini bildiradi. Nomaning ilk ko‘rinishlari 0 ‘rta Osi- 
yo tarixida yozuv paydo boimasdan ilgari buyumlar vositasida ham 
ifodalangan. В unga misol sifatida skiflar shohi Idanfrisning Eron shohi 
Doroga yuborgan buyumlari - kamon o ‘qi, baqa, sichqon va qushdan 
iborat o‘ziga xos «maktub»ini eslash kifoya. Bu singari maktublaming 
tarixi juda qadimiydir.
Nomaning ildizlarini yana xalq og‘zaki ijodida ko‘ramiz. «Alpo- 
mish» dostonida nomaning ilk namunasi bor. Qalmoqlar yurtida qolgan 
Barchin o‘zining nochor ahvolini bayon etib, Hakimbekdan yordam 
so‘rab, unga noma yozadi va bu nomasini o‘nta navkar orqali yuboradi.
Mahmud Koshg‘ariy «Devonu lug‘atit-turk» asarida 
irqish
so‘zini 
izohlar ekan, «maktub, noma ma’nosida ham qoilanadi» (1 jild, 17-b.) 
deb izoh beradi. Shuningdek, Mahmud Koshg‘ariy 
q o ‘shug‘
so‘ziga 
izoh berganda ham, lirik qahramon Turkon xotunga noma yoilab, 
«xodimi xizmatga tayyor» ekanini bildiradi (1 jild, 357-b.). «Qutadg‘u 
bilig»da Kimlug‘di elig tog‘dagi g ‘orda zohidona hayot kechirayotgan 
0 ‘zg‘urmishga maktub yuborib, u bilan uchrashib, suhbatlashishni ix- 
tiyor qilganini yozadi. Kuntug‘dining bu xati ham noma janrining bir 
ko‘rinishidir. Umuman, noma janri Markaziy Osiyo xalqlarining mais- 
hiy, ma’naviy va madaniy hayotida muhim rol o‘ynagan.