O‘zbekiston Respublikasi Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi Alisher Navoiy nomidagi Toshkent davlat o‘zbek tili va adabiyoti universiteti Nasimxon rahmonov

roydan ancha uzoq edi. Shu bois xizmatkorlar sut olib kelishda ancha
y o ‘l bosib, mashaqqat chekar edilar. Shirinning orzusini ro'yobga chi-
qarish uchun Shovur Farhodni uning huzuriga olib keladi. Farhod Shi­
rinning ovozini eshitgandayoq oshiq bo‘lib qoladi. Shirin ham Farhodni
ko‘rgan zohoti unga bo‘lgan sevgisi alangalanadi. Farhodning Shiringa
bo‘lgan sevgisi shunchalik kuchli ediki, u tog‘ning toshlariga Shirinning
suratini o ‘yadi. Unga doim iltijo qiladi. Ishq Farhodga shunchalik kuch
bag‘ishlaydiki, qisqa fursatda Farhod Shirin saroyigacha ariq qaziydi
va bir hovuz ham yasaydi. Sut ariqdan oqib kelib, hovuzga to‘planardi.
Shunday qilib, Shirinning orzusi amalga oshganini xizmatkorlar unga
yetkazadilar. Shirin kelib. ariqni va hovuzni ko‘rdi, qulog‘idagi qimat-
baho sirg'ani chiqarib, Farhodga berdi.
Farhod Shiringa oshiq bo‘lganini Xusrav eshitadi. Xusrav Farhodni
o ‘z saroyiga oldirib kelib, Shiringa bo‘lgan sevgisidan qaytarish uchun
oltinu javohirlar taklif qiladi. Farhod esa, bu ish oltinlar bilan bitmaydi,
deya rad javobini beradi. Bu bilan ish bitmagach, Xusrav Farhodni si-
nash maqsadida, Shirinning hurmati uchun Besitun tog‘ini tesha bilan
kesib, y o‘l ochib bersang, bu ish sendan boshqa hech kimning qoiidan
kelmaydi, deb undaydi. Farhod Besitun tog‘ini qazishga kirishadi. Far­
hod tog‘ qaziyotganini Shirin eshitib, u yerga keladi. Shirin olib kel­
gan sutni Farhodga beradi. Farhod Shirinni ko‘rganda, kuchiga kuch
qo‘shilib, sutni oladi va:
Ayitti: - Soqi sensan bu erur xush,
Sut ermaz, og‘u bo‘Isa qilg‘aman no'sh” (180-b.)
314

---

deya Shiringa bo‘lgan sadoqatini va muhabbatini yana bir bor izhor 
qiladi.
Farhod juda osonlik bilan tog‘ni kesib, y o i ochayotganini va hech 
qanday mashaqqatlarga duch kelmayotganini Xusrav ko‘rib, Farhodni 
yo‘q qilish payiga tushadi. Xusravning josuslari, birontasi Farhodning 
oldiga borib, Shirin o‘ldi deya xabar bersin, shunda Farhodning qudrati 
o‘z-o‘zidan so‘nadi, deb o‘rgatadilar. Farhodga shunday yolg‘on xabar- 
ni yetkazadilar. Farhod o‘zini tog‘ tepasidan pastga tashlab, jon beradi. 
Farhod o‘limidan keyin Xusrav Shiringa ta’ziya bildirib maktub yozadi. 
Shirin esa Maryam vafoti munosabati bilan Xusravga ta’ziya nomasini 
yuboradi. Darvoqe, shu paytda Maryam vafot etgan edi. Xusrav yana 
Shiringa yetishish umidida uni o‘z yurtiga chorlaydi. Ammo Shirin Xus­
ravning so‘zini pisand qilmaydi. Xisrav esa ovga otlanib, Shirin qoshiga 
boradi. Ikalasining o'riasida uzoq suhbat bo‘lib o‘tadi.
Xusrav Shovurga Shirindan shikoyat qiladi, Shovur Xusravga ta- 
salli berib, go‘zallarning nozu firoqi oidida tog‘dek mustahkam turmoq 
lozim, deya nasihat qiladi. Ammo Xusrav qaytib ketadi. Shirin o‘z qil- 
mishidan pushaymon bo‘ladi. Nihoyat, Shirin chodirini tark etib, Xus­
ravning oldiga keladi. Xusrav Buzurg Umidga olam va uning ibtidosi, 
insoniyatning bu olamga kelishidan maqsadi va boshqa ko‘plab hayotiy, 
falsafiy masalalar bobida savollar beradi hamda to‘laqonli javob oladi.
Xusravning Maryamdan tug‘ilgan Sheruya ismli o‘g‘li bor edi. She- 
ruya Shiringa oshiq bo‘lib qoladi va unga yetishishi maqsadida Xusravni 
o‘ldiradi. Shirin Xusravning qabri ustiga kelib, Xusravning jasadi ustida 
o‘ziga xanjar sanchib, jon beradi.
Qutbning “Xusrav va Shirin” dostoni chin oshiqlikni, dunyoviy mu- 
habbatni kuylagan asardir.
Qutbning “Xusrav va Shirin” asari tarjima qilingan davr Oltin 0 ‘rda 
tarixida birmuncha murakkabligi bilan diqqatni jalb qiladi. Oltin 0 ‘rda 
davlatining etnik jarayoni, bu mamlakatdagi ijtimoiy-siyosiy jarayonlar, 
albatta, badiiy adabiyotga ta’sir etmay qolmadi. Shu bois “Xusrav va 
Shirin”ning matnini ilk bor tayyorlagan polyak olimi A.Zayonchkovskiy 
dostonda goh zardushtiylikning ta’sirini topsa"7, goh xristianlikning iz- 
larini ham ko‘radi (Zayonchkovskiy A. Yuqoridagi asar, 49-b.). Ammo
117 
Зайончковский А . Старейш ая тю ркская версия п о м ы «Х осров и Ш ирин» Кутба. В ар­
шава, 1958. 3G4-6.
315

---

shuni ta’kidlash kerakki, har ikkala oqimga oid timsollardan istifoda 
etish - mazkur diniy oqimlar asarda yetakchilik qiladi degan emas. Jum­
ladan, A.Zayonehkovkiyning fikrlariga dalil boTib xizmat qilgan baytga 
e’tibor beraylik:
Tushub dayr ichra kirdi ul tutub fol,
0 ‘shul yoq birlakim yurur ko‘b abdol (49-b.)
A.Zayonchkovskiyning qarashlariga