O‘zbekiston Respublikasi Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi Alisher Navoiy nomidagi Toshkent davlat o‘zbek tili va adabiyoti universiteti Nasimxon rahmonov

321

---

Noma janridan ma’lum tarixiy va ijtimoiy-siyosiy voqealar jarayo-
nida ham istifoda etilgan. Miloddan oldingi III asrda Markaziy Osiyoda
hukmdorlik qilgan Botir tangriqutning Xitoy malikasiga yozgan maktub-
lari va malikaning Botir tangriqutga yozga javoblari ma’lum.
Noma eski o ‘zbek tilida bildirguluk so‘zi bilan ham ifodalangan.
“0 ‘g ‘uznoma” dostonida 0 ‘g ‘uz xoqon barcha ellaming hukmdorlariga
bildirguluk, ya’ni noma yuborib, bo‘ysunislmi va o ‘lpon to‘lashni talab
etadi. Shu tariqa ma’lum ehtiyojlar tufayli paydo boMgan xabami ifoda-
lash shakllari ham nomaning shakllanishiga asos bo‘lgani aniqroq.
Fors adabiyoti tarixida noma janri. Ikkinchi tomondan, fors-
tojik adabiyotidagi noma janri ham o ‘zbek adabiyotidagi noma jan-
rining shakllanishiga ta’sir etgani shubhasizdir. Fors adabiyotida ham
noma janri uzoq tarixga ega. XI asrda yashagan Faxriddin Gurgoniy-
ning “Vis va Romin” dostonida noma janrining mukammalroq namu-
nasini ko‘ramiz. Shu o ‘rinda “Shohnoma”ning ishqiy-romantik parc-
halari fors adabiyotiga ta’sir etganini aytib o ‘tish maqsadga muvofiq.
ye.E.Bertelsning ta’kidlashicha, fors adabiyotida yangi janr - romantik
eposning paydo bo‘lishiga aynan “Shohnoma” ta’sir etgan b oiib , bu janr
ijodkorining ilk vakili Faxriddin Asad Gurgoniydir. 1048-yili u “Vis va
Romin” dostonini yozadi, dostonda shahzoda Rominning sevgilisi Visga
bo‘lgan muhabbati va bu muhabbatning fojiali tugaganini hikoya qilar
ekan, bu orqali qadimgi Eronning ma’naviy hayoti manzarasini tasvirlab
berdi. Bu romantik epos g ‘arb adabiyotidagi Tristan va Izolda haqidagi
o ‘rta asr xalq romanini eslatadi.119