O‘zbekiston Respublikasi Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi Alisher Navoiy nomidagi Toshkent davlat o‘zbek tili va adabiyoti universiteti Nasimxon rahmonov

(Beruniy. Yuqoridagi asar, 242-b.).
Moniy ishlab chiqqan va amalga tatbiq etgan yuqoridagi qonunlar 
Bemniyni befarq qoldirmagan. Bu qonunlaming ba’zilari - faqirlikni o ‘z
28 Abu Rayhon Beruniy. Tanlangan asarlar. 
1 
jild. Т.: “Fan” nashriyoti, 
1968, 241-b.
65

---

ixtiyori bilan qabul etish, tarki dunyo qilish, mol-mulkka ruju qo‘ymaslik 
va ortig‘ini muhtojlarga berish kabi aqidalar islomiy tasawufda ham 
keng yoyilganidan Beruniy yaxshi xabardor. U “Mineralogiya” kitobida 
keltirgan muruwat va futuvvat qoidalari bunga dalildir. Faqat “xalqni 
da’vat qilib yo‘lga solish uchun doimo dunyoni kezish” haqidagi Moniy 
o‘giti Iso Masihning havoriylariga bergan o‘gitidan olingani uchun Be- 
runiyni tashvishga solgan.
Beruniy Moniyning axloqsizligi haqidagi har xil mish-mishlar 
asossizligini ta’kidlaydi, uning “o‘zim voqif bo‘lgan kitoblarda bunday 
so‘zni uchratmadim, aksincha, uning tutgan yo‘li u haqda hikoya qilin- 
ganning teskarisidan dalolat beradi”, deb xabar qiladi (.
Beruniy. Yuqori­
dagi asar, 242-b.).
Moniy ta’limoti va u yaratgan aqidalar yuzaga chiqib, yoyilib bora- 
vergach, uning izdoshlari ko‘paydi. U o‘zining “InjiP’ini, “Tiriklar xazi- 
nasi”, “Jabborlar haqida kitob”, “Sirlar kitobi” kabi asarlarini yaratdi. Bu 
asarlarida Iso Masihning ramzlarini ochib berganini aytdi.
Moniyning ta’limoti Ardasher, uning o‘g‘li Shopur, Shopuming 
o‘g ‘li Xurmuzd hukmronligi davrlarida katta mavqe egalladi. Moniyning 
payg‘ambarlik da’volari rost yoki soxta ekanligi to‘g‘risida ham Beruniy 
Shopur hukmronligi davridagi ayrim xabarlami keltiradi. Beruniyning 
ta’kidlashicha, islom mamlakatidan tashqarida sharq turklarining, Xitoy, 
Tibet aholisining aksari, hindlaming ba’zilari Moniy dini va mazhabida- 
dirlar. Bular Moniy to'g'risida ikki xil so‘zlaydilar: bir guruhi “Moniyda 
mo'jiza boimagan”, deydilar va u to‘g‘rida yana “Iso Masih va uning 
suhbatdoshlari olamdan o‘tganda, u (yerdan) oyatlar ko‘tariladi”, deb xa­
bar qilgan, deydilar. Boshqa bir guruh aytadiki, Moniyda payg‘ambarlik 
alomatlari bo‘lgan, u mo‘jizalar ko‘rsatgan. U shoh Shopumi o‘zi bilan 
osmonga olib chiqqan, ikkovi osmon bilan yer orasida muallaq qolgan- 
lar. Shunda Shopur Moniyning bu mo‘jizasiga ishonib, unga imon kel­
tirgan. Yana bu toifaning ta’kidlashicha, Moniy suhbatdoshlari orasidan 
ko‘tarilib, bir necha kun osmonda turar, keyin ular oldiga qaytib tushar 
ekan (