O‘zbekiston Respublikasi Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi Alisher Navoiy nomidagi Toshkent davlat o‘zbek tili va adabiyoti universiteti Nasimxon rahmonov

Nizomiyning mazkur dostoni Navoiyning “Hayrat ul-abror” dosto-
niga ham katta ta’sir ko‘rsatdi. Nizomiyning dostoniga esa XI asming
oxiri — X I 1 asming boshlarida yashab ijod etgan fors shoiri Abdulmajid
Majdud ibn Odam Sanoyining “Hadiqat ul-haqoyiq” dostoni ta’siri bor
('
O'zbek adabiyoti tarixi. Besh jildlik.1977, 115-b.).
Xorazmiyning “Maxzan ul-asror” dostoni tuzilishi. Haydar X o­
razmiyning “Maxzan ul-asror” dostoni o ‘zbek tilidagi axloqiy-falsafiy
145 
Shayx N iz o m iy G anjaviy. M axzan ul-asror (Sirlar xazinasi). Forsiydan 0 ‘zbekiston xalq
shoiri Jamol K am ol tarjimasi. 2 0 1 6 , 110-b.
442

---

dostonchilikning yirik namunasidir. Asar taxminan 1409-1414-yillar
oralig'ida yozilgan.
Haydar Xorazmiy bu dostoni bilan o ‘zbek adabiyotida hikoyat jan­
ri taraqqiyotiga katta ulush qo‘shdi. Jumladan, Rabg‘uziyning “Qisasi
Rabg‘uziy”, Sayfi Saroyining “Gulistoni bit-turkiy” asarlaridagi she’riy
va nasriy hikoyat janrini Xorazmiyning hikoyatlari mavzu va g ‘oya jiha-
tidan boyitdi. Zotan, Xorazmiy hikoyatlarining hammasi, xuddi Nizomiy
hikoyatlari kabi, didaktik mazmundadir. U hikoyatlardagi didaktik maz-
munni yanada takomillashtirdi. Didaktik janrni o‘z davrining ijtimoiy
hayoti bilan bog‘ladi.
Nizomiyning “Maxzun ul-asror” dostonida ko‘tarilgan masalalar
mazmunan Haydar Xorazmiyning “Maxzan ul-asror” asarida davom
etadi. Shunisi diqqatga sazovorki, Xorazmiy har bir hikoyatga mustaqil,
takrorlanmas asar sifatida g ‘oya yuklaydi. Xorazmiy o ‘z asarida Nizo­
miy Ganjaviyni hurmat bilan tilga oladi, unga so‘z ganjining podshohi
sifatida yuksak ta’rif beradi. Haydar Horazmiyning “Maxzun ul-asror”i