O‘zbekiston Respublikasi Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi Alisher Navoiy nomidagi Toshkent davlat o‘zbek tili va adabiyoti universiteti Nasimxon rahmonov

sollar keltirganini bayon qiladi. Ma’lum boMadiki, Shayx Ahmad badiiy
san’atlami tadqiq etishda manbalami ko‘p jalb qilgan.
So'ngra Shayx Ahmad ba!og‘at ahli ko‘p e ’tibor qiladigan yuzta
san’atni 
birma-bir keltiradi. Bu san’atlar - ta rsi’, tajnis va uning tur-
lari, s a j’ va uning turlari, mulamma ’ singari 
lafziy san’atlar; iyhom,
lug'z, muammo, ibdo ’, tashbeh singari 
ma’noviy san’atlar; husni taxal-
lus, husni maqta', muroatu-n-nazir singari 
lafziy-ma’noviy san’atlarni
qamrab oladi.
Shayx Ahmad badiiy san’atiami iafziy, ma’noviy va lafziy-ma’noviy
san’atlarga bo‘lib tasnif qilmaydi. Har bir san’atning paydo bo‘lish qo-
351

---

nuniyatini izchil bayon qiladi. Jumladan, tashheh san’atining yetti tur-
dan iborat ekanini bayon qilib bo'lgandan keyin, bu termmning lug‘aviy
(“o ‘xshatmoq”) ma’nosini beradi: “,..o‘xshaturlar “tashbeh” derlar. Ul
narsakim, anga o ‘xshaturlar, “mushabbah” o ‘qurlar” (93-b.). Mushabbah -
o ‘xshatilgan, tashbeh qilingan narsa. Tashbehtimg tashbeh-ul-kinoyai ton­
ga keltirgan she’riy namunalar orasida to‘y kechasi (Shayx Ahmad termini
bo‘yichazihof) tasviriga bag‘ishlangan quyidagi parcha diqqatga sazovor:
Kumush inju qilib gul yaprog‘ini resh,
Asal ustinda ori tashladi nesh...
Tong otquncha ayoq tutmoq, bosh urmoq,
Uzuk o ‘ynamoqu bormoq yoshurmoq,
Boliq bo‘g ‘zindin oqti durri g ‘alton,
Sadaf qursog‘idin sachradi marjon.
Bu parcha Mavlono Haydarning “Gul vaNavro‘z” dostonidan. Parc­
ha boshdan-oxirigacha tashbeh asosiga qurilgan. Tashbehning tashbeh-