O‘zbekiston Respublikasi Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi Alisher Navoiy nomidagi Toshkent davlat o‘zbek tili va adabiyoti universiteti Nasimxon rahmonov

(Najib E.N. Yuqoridagi asar.., 237-238-b.).
Har ikkala g‘azal o‘zbek adabiyoti tarixida kam uchraydigan qofiya­
lanish tizimiga ega. Qofiyalanish tizimi bo‘yicha bu she’r 
g'azali zebqo-
fiya
deb yuritiladi. G‘azalning hamma baytlari, xuddi g‘azalning matla’i 
kabi, ya’ni 
a-a, a-a, a-a
tarzida qofiyalanadi. Mazkur g‘azallardagi 
durbor-dur bor, gulzor-gul zor, totor-totor
va h. qofiya tajnis asosiga 
qurilgan. Bunday qofiyalanish tizimi o‘zbek she’riyatida каш uchraydi. 
Hozircha faqat ikkala shoir ijodida uchradi, xolos.
Sayfi Saroyining katta ijodkor, Oltin 0 ‘rda va Mamluklar davlatida 
e’tiborga loyiq shoir bo‘lgani uning javob g‘azaallaridan ham anglashi- 
lib turadi. Yuqorida nomlari zikr etilgan shoirlaming she’rlariga Sayfi 
Saroyi bir xil vaznda va qofiyada javob she’r bitar ekan, Xorazmiy taxal- 
lusli shoirning
Soldi niqob chehradin ul turki xovariy,
Bo‘ldi yana jahon yuzi oinatek ari.
matla’i bilan boshlanuvchi 9 baytli g‘azaliga uning javob she’ri diq­
qatga sazovor. Uning she’riga Sayfi Saroyi 24 baytdan iborat qasidasi 
bilan javob beradi. Qasidaning matla’i quyidagicha:
285

---

Oltun qanotin ochti esa subh shunqari,
Ko‘k ko‘lga botti jumla kavokib kabutari.
Qasida Iskandariya shahzodasi Tayxosbekka bag‘ishlanganini quyi­
dagi baytlar tasdiqlayotganday bo ‘ ladi:
Aydi ravon qasidai g‘arro qilib bu kun,
Eltkil aning qatinakim, ul dahr maxfari.
Iskandariyaning maliki bo'zlar ahli jud 
Kim, Hotimi zamona kerak bo‘Isa chokari..
Hamza yurakli erdam eri Rustami zamon,
Bu asr ichinda o‘zlarining yo‘q barobari.
Bundan tashqari, “Gulistoni bit-turkiy” debochasida keltirilgan mas- 
naviyda Tayxosbekning sifatlaridan biri - saxiylikda Hotami Toy singari 
ekanini ta’riflaydi. Masnaviyda Tayxosbekka qarata aytilgan “Jud ichin­
da Hotimi Toyi zamon (Saxiylikda zamoxmmg Hotami Toyidir)” iborasi 
mazmunan yuqorida keltirilgan baytda ham bor. Shu bois qasida Tay­
xosbekka bag‘ishlangani yana bir karra ayon bo‘ladi.
Sayfi Saroyining she’rlari orasida ikki variantdagi bitta xalq 
qo‘shig‘i bor. Qo‘shiqni shartli ravishda “Farang qizi” deb nomlash 
mumkin. Ammo har ikkala qo‘shiq o‘g‘uz guruhidagi turkiy qavmlardan 
biri ijodiga mansub. Qo‘shiqning birinchi variantidan bir parcha keltira- 
miz:
Qizil olma dugulmudur, farang qizi,
Shu kelan yor dugulmidir, yondurmag‘il.
Hoy beklar, yondim,
Beklar, yondim.
Beklar, dedim.
Toza guldur,
Yondurmag‘il.