O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi ajiniyoz nomidagi nukus davlat pedagogika instituti tasviriy san’at va mehnat ta’lim fakulteti

Kombinatorika usullari. 
Kiyim loyihalashda kombinatorika usullarni ilk bor 1920 
yillarda konstruktivistlar A.Ekster, A.Rodchenko, L.Popova, V.Stepanova qo`llashgan. 
Tizimga 
oid 
tarkibiy 
taxlilini 
o`zlashtirib 
va 
abstrakt 
rangtasvirda 
“formal tajribalar” bilan shug`ullanib, konstruktivistlar bu usullarni kiyim ishlab chiqishda 
foydalanishgan. Kiyim loyihalashda ular bir necha shakllantirish usullarnini qo`llashgan: oddiy 
geometrik shakllar to`plamidan standart elementlarni kombinatsiyalash; bazaviy shakl asosida 
har 
xil 
bezaklarni 
kombinatsiyalash; 
tayyor 
standart 
ob`ektlarini 
kombinatsiyalash. 
Keyinchalik shaklni hosil qilishning 
programmalashtirilgan 
usullari 
sanoatga oid kollektsiyalarni loyihalashda faqat etakchi usul bo`lmasdangina grafik komp`yuter 
dasturlarning asosiga yotadi. 
Kombinator usullariga 
quyidagilar 
kiradi: 
kombinatorika, 
transfrmatsiya, 
kinetizm, razmersiz kiyim ishlab chiqish, yaxlit bo`lak matodan kiyim yaratish. 
Kombinatorika – dizaynda fazoviy, konstruktiv, funktsional, grafik tarkiblarni variantli 
o`zgarish qonuniyatlarini qidirish, tadbiq etish, foydalanishga va tipik elementlaridan dizayn 
ob`ektlarini loyihalash usullariga asoslangan kiyim shaklini hosil qilish tarzi. 
Soddaroq aytganda, kombinatorika – bu har xil tarzda shakl va uning elementlarini 
kombinayiyalash. 
Kombinatorika – bu variantli izlanish, uni loyihalashda bir qator asosiy usullarga ajratish 
mumkin: 
-
to`qimachilik kompozitsiyalarini, rapportli gazlamalarni yoki trikotaj polotnosini ishlab 
chiqqanda elementlarni tekslikda kombinatsiyalash; 
-
yaxlit shakl hosil qilinganda tipik standart elementlarni (modul`) qombinatsiyalash; 
-
muayyan shakl ichida (bir konstruktiv asos yoki bazaviy shakl) detallarni va proportsional 
bo`linishlarni kombinatsiyalash; 
- tayyor 
komplektlarni 
tashkil 
etish, 
tayyor 
variantlarni 
komp`yuterda 
qidirish. 
Kombinatorika ma`lum usullardan foydalanadi: joyini o`zgartirish, qo`shimcha 
guruhlash, aylanish, ritmlarni tashkil etish. 
Joyini 
o`zgartirish 
yoki 
evristik 
kombinatsiyalash, 
elementlarni 
o`zgartirish 
yoki 
alamashishni 
nazarda 
tutadi. 
Bu 
usul 
loiyihalashda 
keng 
tarqaldi, 
chunki 
oddiy 
va 
deyarli 
kutilmagan 
natija 
beradi. 
Kiyim 
bo`ylab 
detallarni kompanovka qilinganda, bir detallar boshqalari bilan almashtirilganda, bir konstruktiv asosda 
buyumning detallari variantli foydalanishda bu usul qo`llanadi. Masalan, yoqani chuntak, 
belbog`, sumka, transformatsiyalanadigan kvadrat, uchburchak, doiraga va boshqaga almashtirish. 
Ba`zan, bu g`oya be`mani bo`lsa ham, unda oqilona g`oyani topish mumkin. 
Ko`shimcha (o`yib o`rnatish
) usuli oddiy shakldan murakkab shakl hosil qilinganda 
foydalanadi. Oddiy shakl ma`lum yo`nalishda (vertikal, gorizontal, diagonal yoki aralash) 
qirqiladi va turli shaklli geometrik shakllar (kvadrat, to`g`riburchak, uchburchak, doira, kapalak, 
gul va b.) orasiga kiritiladi. 
Transformatsiya 
( lot. transformasio – o`zgarish) – kiyim shaklini boshqa turga 
aylantirish yoki o`zgartirish uchun kiyim loyihalashda ko`pincha foydalanadigan usul. 
Transformatsiya jarayoni dinamika, o`zgartirish harakati bilan mavjud bo`ladi. 
Transformatsiya 
quyidagicha 
amalga 
oshiriladi: 
bir 
shaklni 
ikkinchisiga o`zgartirish (masalan, uzun yubkani kalta qilish, taxlama sumka va b.); bir detal` 
shaklini o`zgartirish (masalan, yoqaning uchi qaytariladi, uriladi, bog`lanadi va h.k.).