O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi ajiniyoz nomidagi nukus davlat pedagogika instituti tasviriy san’at va mehnat ta’lim fakulteti

Analogiya (o`xshash) usuli 
– qo`yilgan vazifani echish usuli. Bu usulda tarixiy, xalq va 
milliy kostyumdan, muhandislik echimlardan, me`mor inshoatlaridan olingan o`xshash 
echimlar yaratiladi. Dizayner ijodiy manbani sharhlash bilan uchrashadi va transformatsiya 
yordamida uni loyiha echimiga aylantiradi. Bu usul keng va ko`pincha qo`llanadi, ayniqsa 
loyihalashda ob`ektning siymo echimi qidirilganda. YAngi qiziqarli echimlar ijodiy manbani 
ko`rinish alomatlaridagina emas, balki buyumni yaratish usulidan ham hosil bo`ladi: 
- “bichilmagan va tikilmagan libos” usulini kostyum tarixidan o`zlashtirish mumkin (rimliklarning togasi, 
yopinchoqlar, hind ayollarning sarisi, indoneziya ayollarning sarong yubkasi va b.); - “upakovka” 
usuli – tara va upakovka dizayni; 
-
“to`qish” usuli – amaliy-dekorativ san`at buyumlari va xalq kostyumi g`oya beradi; 
-
“xajmiy fakturani yaratish” usuli – o`simlik shakllar, gullar, barglar, ildizlar, pustloqlardan 
va b. g`oyani olish mumkin; 
- “ katta shakllarni kismlarga bo`lish” usulni o`rta asr yarog`-aslahalari va modul 
loyihalashdan g`oyani olish mumkin. 
Analoglardan o`zlashtirilgan dastlabki g`oya amalga oshiriladi. SHunday loyihalash 
usuli funktsional loyihalashga mansub, ya`ni buyumni loyihalashni emas, balki usulni. 
Masalan, loyihalash: choynakni emas, suvni qaynatadigan usulni; kalishni emas, suv 
o`tqazmaydigan poyafzalni. 
Bionik usuli 
bionika konkret ob`ektlarni tahlilidan iborat. 

---

53 
Masalan, hashoratlar kanotlarini tahlil etib, yangi o`ralish shakllarni, ustki kiyimlarni 
qavatlanishini, detallar transformatsisini yaratish mumkin. Ba`zi hashoratlarni nurlanishi ichiga 
yoritqich o`rnatilgan poyabzalni yaratish g`oyani to`g`diradi . 
Dizaynda bionik yondoshish o`zgacha konstruktiv bug`umlarni, yangi xususiyatli 
fakturalarni hosil qilishga imkon beradi. 
Undan tashqari, bu usul dizayner e`tiborini tabiat ob`ektlarini diqqat bilan o`rganishga; 
odatiyda qiziqarli g`oya, printsip va usulni ko`rishga imkon beradi. Bunda ijodiy shaxsni tashqi 
dunyo, odamni yashash muhit bilan bog`langanligi ayonidir. 
Neologiya usuli 
xorijiy va o`z mamlakatiga oid loyihalashda yot g`oyalari bilan 
foydalanish usuli. Umuman aytganda, moda taqlidga asoslangan. SHuning uchun mutahassislar 
va ist`emolchilar har bir yangilik yoki alomatni psixologik charchash ro`y bergancha tirajlanadi. 
Bunga ham prototipni fazoviy qayta tuzish asosida qiritish mumkin. 
O`zlashtirish jarayonda quyidagi savollarni qo`yish va ularga javob berish kerak. 
Prototipda nimani o`zgartirish kerak? Prototipda nimani o`zuartirish mumkin? Qanday qilib? 
SHunisi tushunarliki, prototipni o`zgartirmasdan foydalanish yoki o`zlashtirsh 
professional janjalga va plagiatga oboradi. 
Faqat usulni qo`llash korrekt hisoblanadi. Masalan, charm sumkani o`rilish masshtabini, 
fragmentlar shaklini va b. o`zgartirib, libos modelida qo`llash mumkin. 
Karrikatura usuli 
– dizayn mahsulotining siymo echimini be`mani, yangi tasodifiy 
echimini hosil qilishga olib keladigan usul. U siymoli model` chegarasini aniqlashga va ijodiy 
tasavvurni rivojlanishiga yordam beradi. Giperbola usuli, grotesk siymoni yaratish zamonaviy 
modali eskizlarida va ba`zi dizaner modellarida ifodali siymoni yaratish uchun keng qo`llanadi 
(masalan, I.Miyake, Dj.Gal`yano, A. Mak-Kvin, D.Van Notten). 
Boshqalar fikrini aniqlash 
yoki 
“aql yig`iladigan usuli”
doimo talabalar o`qitilganda ularni 
qandaydir muammo echish to`g`risida suralganda qo`llanadi: ”Bu to`g`risida nima o`ylaysiz?” Etilgan 
ko`p muloxazalar asosida loyiha vazifasini echish uchun optimal varianti aniqlanadi. 
Umuman aytganda, dizayner kabinet xodimi emas. Dizayn mahsulotini ishlab chiqishda 
kollektiv ijod muhimdir. Ba`zi dizayn-studiyalari ishni boshlaganda etarli miqdorda g`oyalarni 
generatsiya qilish uchun ko`p odamlarni jalb etishadi. Bunga loyihalashdan oldin dastlabki 
tadqiqotlarni o`tqazish bosqichini kiritish mumkin, qayerda loyihaning muammolari va 
maqsadlari shaklllanadi: ilmiy-texnikaviy jurnallaridan, surov va interv`yulardan, analoglarni 
o`rganishdan ma`lumot yig`iladi. Bular barchasi yangi ma`lumotni hosil bo`lishiga olib keladi.