O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi ajiniyoz nomidagi nukus davlat pedagogika instituti tasviriy san’at va mehnat ta’lim fakulteti

Dizaynda badiiy ijod bosqichlari. 
Ijodiy intuisiya va tahlil, ya’ni o’z ijodini mantiqiy 
anglash, badiiy ijodning bosqichlaridir. Faqat intuisiya va tahlilni o’yg’un birligi yaxshi 
komponovka qilingan va yakunlangan asarni yaratishga imkon beradi.
Siymoli fikrlash, intuisiya, baholash faoliyat va emosional kayfiyatsiz ijodiy jarayon 
mavjud bo’lmaydi. Ijodiy faoliyat bilan rivojlanadigan va ortiriladigan estetik negizlar va 
psixoligik mexanizmlar barcha ijod elementlarida bor.
Borliq va san’atni estetik tasavvur etilishi avtomatik ravishdagi odatiy tasavvurni bartaraf 
qilishni nazarda tutadi. Estetik qayg’u paydo bo’lishi uchun avval buyumga e’tibor berilmagan 
tomonlarni ko’rish kerak, uni yangi nuqtai nazardan ko’zdan kyechish lozim.
Intuisiya 
– bu faraz, ziyraklik, sezarlik. O’zaro qandaydir umumligi bor uch atama mavjud: 
intuisiya, ilhom, instikt – tasavvuf bilim, tasavvf ko’tarinkli, tasavvuf faoliyat.
Ko’p amaliy masalalarni yechishda, shu jumladan muhitni loyihalashda, 
ijodiy intuisiyaga 
asoslangan usullar (miyani hujum qilish usuli) keng tarqala boshlandi. Ko’pincha bu masalalar 
hisoblash yordamida emas, balki intuisiya asosida echiladi.
Dizaynerni ishlash jarayonida intuitiv faraz va mantiqiy tuzilishlar o’zaro bog’liq bo’lib, 
navbatma-navbat almashib to’radi va murakkab chatishib to’radi. Dizayner intuitiv fikrlashi 
samarali vujudga kelishi uchun ost ongiga taalluqli elementlarni ajratib olishi kerak. Ijodiy 
masalani echgan payitda formal-mantiqiy komponentni susaytiradigan imkoniyatni yaratish 
lozim.
Quyidagi cheklashlarni kiritgan holda shunday sharoitni yaratish mumkin: berilgan vaqt 
maboynida qo’yilgan masalani yechish; maslani yechish uchun jalb etilgan yordamchi vositalar 
bilan foydalanish; g’oyani ifodlalaydigan vositalar bilan foydalanish.
Birinchi cheklash masalani hal qiluvchini formal-mantiqiy tuzilishlarni ishlatmaslikka 
majbur qiladi. Demak, fikrlash intuitiv komponenti jalb etilgan holda, natijani spontan ravishda 
kelib chiqishiga rag’batlantiradi.
Ikkinchi cheklashda vosita sifatida yordamchi ma’lumotlar, mahsus adabiyotlar, Internet 
ma’lumotlari va b. nazarda tutiladi. Bu holda tashqaridan olingan konkret ma’lumotga tayanish 
imkoniyati inkor etiladi. Bu cheklash muammoni yechish uchn o’z bilimlariga tayanishga 
rag’batlantiradi.
Uchinchi cheklash vositalrga taalluqli, ular yordamida dizayner o’z g’oyasini ifodalaydi. 
Ulardan asosiylari – grafik va hajmiy modellashdir. Shaklni grafik usulida tasviri va minimal 
vositalar yordamida uni hajmiy timsoli faqat shaklni emas, balki mummmani ko’rishga undaydi.
Yuqorida ko’rsatilgan cheklashlar faqat qisqa muddatli topshiriqlarni bajarish uchun 
qo’llanishi mumkin.
Sezgi bilan yaratilganni to’g’ri baholashnishini bilishdan tahlil boshlanadi. Rassom 
faoliyatida bu muhim payt. Ijodiy intuisiyaga qobiliyat – rassomning iste’dotligini namoyonidir. 
Tahlil etishga qobiliyatni, ya’ni o’z ijodini mantiqiy ko’rib chiqish, o’stirish va etishtirish lozim. 
Mazmundan shaklga o’tganda barpo etilganni intuitiv o’stirib, dizayner nafaqat muhit va 
personajlarni o’zaro munosabatini, kompozisiya formatini, balki manbasini va hattoki bajarish 
vositalarini ham o’rnatadi. Faqat intuisiya bo’yicha yaratilganni tahlil etib, dizayner ijodiy 
yakunlovchi bosqichiga yo’llar va vositalarni topishi mumkin. Ijodiy jarayonni sxemasi 

---

70 
quydagicha bo’ladi: intuisiya – tahlil – intuisiya, chunki san’at ham his bilan boshlanadi, ham 
yakunlanadi, ammo tahlil yordamida tushuntiriladi.
Dizaynda siymolik. 
“
Siymo
” atmasi zamonaviy iste’molda bir necha ma’noda qo’llanadi. 
Har xil tasvirlarni – gul, pribor, tog’ manzarasi rasmini keng ma’noda “siymo” deb atashadi, 
ya’ni buyumlar va voqealarni sezgi-konkret qayta tiklanishini. Real dunyo buyumlarni ko’z bilan 
idroq etish psixologik ma’noda shu buyumlarni “siymosi” deyiladi. Falsafada esa “siymo” 
atamasi faqat sezgiga oidgina emas, balki inson psixikasi buyum muhitni intellektual aks etishi 
ham.