O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi ajiniyoz nomidagi nukus davlat pedagogika instituti tasviriy san’at va mehnat ta’lim fakulteti

Ma`ruza-10: Dizaynda ijodiy kontseptsiya 
Reja: 
2.
Dizayn kontseptsiyasining yo`llari
3.
Dizaynda XX asr global kontseptsiyalari
4.
Postindustrial tsivilizatsiya kontseptsiyasi. 
5.
“YAngi dizayn” tushunchasi. 
6.
“YAxshi shakl” tushunchasi
7.
“Ochiq shakl” tushunchasi
8. Zamonaviy dizaynda ijodiy kontseptsiyalar. 
Adabiyotlar: 4 
Zamonaviy dizaynni muammolarida ijodiy kontseptsiya muammosi (asosiy g`oya, 
loyihalash maqsadi va vazifalarini, ma`naviy yo`nalishi) markaziy o`rinni egallaydi. 
Kontseptuallik – bu loyiha madaniyatning mohiyatini asoslaydigan umumiy ijodiy ko`rsatmadir. 
Ijodiy kontseptsiya loyihaning qiymati va ma`naviy mazmunini belgilaydi. Ijodiy 
kontseptsiyaning mazmuni va xarakteri nafaqat muallifni shaxsiy dunyoqarashini bilan, balki 

---

64 
loyiha madaniyati va jamiyatni rivojlanish asosiy rag`batlari bilan bog`lik. Odatda, dizaynda 
kontseptsiyalar muhim muammolarni ifodalaydi, ular jamiyatni va insonni hayajontiradi. Dizayn 
insonlarning ehtiyojini hisobga olishi zarur va ularning muammolarini echishda o`z hissasini 
kiritish lozim. Aksi holda u madaniyatda insonparvarlik ma`nosidan o`z mavjudligindan 
mashhur bo`ladi. 
Dizaynning kontseptsiyalarini loyhalash quyidagi asosiy yo`llar bilan bog`liq: 
- 
baholash yo`li 
loyihalashni jamiyat va insonning turmush tarzi va shaxsning turini, 
ijtimoiy va shu jumlada estetik qoidalari bilan bog`liq ob`ektiv va sub`ektiv boyliklarni yaratish 
faoliyatini ko`rib chiqadi; 
-
tizim yo`li 
dizayner loyihalash ob`ekti moddiy-funktsional va ijtimoiy-madaniy 
elementlarini o`zaro bog`liq tizim sifatida ko`rib chiqadi. Tizim yo`li muhit, uning elementlarini, 
inson va jamiyatni ishtirogida o`tayotgan jarayonlar orasidagi aniq funktsional bog`liqlarni 
aniqlashni ko`rib chiqishni talab qiladi. Loyihalashda shunday yo`lning natijasi – tizimli ob`ektni 
tuzilishi; 
-
muhit yo`li 
– inson fazoviy-buyum muhitini, hayotiy atrofini o`zlashtirish natijasini 
ko`rib chiqadi. Insonning faoliyati va muomalasi muhitni ayrim elementlarini birgalikka 
bog`laydigan markaz va aniqlaydigan faktor sifatida e`tiborga olinadi. Bu holda loyihalash yaxlit 
siymoni yaratishga va muhitni funktsional tashkil etishga yo`naltirilgan. 
Kostyum dizaynida mavjud kontseptsiyalar, odatda, o`z davr dizayning asosiy 
muammolarini oqimidadir va turmush tarzini o`zgarish umumiy rag`batlari bilan 
bog`lanishidadir. Ammo, bu umumiy rag`batlar dizaynda har xil mualliflar kontseptsiyalarida 
o`zlashtiriladi, ya`ni dizaynerlar buyumning funktsiyasiga o`zgacha qarashadi, garderobni 
ta`millash turli kontseptsiyalarini tarafdorlari bo`ladi, har xil shakllantirish usullarni qo`llashadi, turli 
turmush tarzda yashayotgan insonlarga o`z kiyimini taklif etishadi. Bundan tashqari, kiyim 
dizaynini o`ziga xosligi shundaki, kontseptsiya matnda emas, balki vizual shaklda o`z ifodasini 
bayon etadi. Modani mavsumiy o`zgarish ritm an`anasi kiyim dizaynida ijodiy kontseptsiyasini 
asosiy o`zlashtirish shakli - modellar namoyishdir. Kontseptuallik faqat kiyim modellashdagina 
emas (garchi bu eng muhimi bo`lsa ham), balki modellarni tanlashda, muayyan siymo yaratishda 
(soch turmak, grim va b.), musiqa jo`rligida va namoyish o`tqazish joyda namoyon bo`ladi. 
Dizaynerlarning muallif ijodiy kontseptsiyalari, odatda, loyiha madaniyatni rivojlanish 
umumiy tendentsiyalaridan xoli emas va dizaynda mavjud u yoki bu umumiy kontseptsiyalarga 
qayd qilmaydi. 
XX asrda loyihalashda ikki global kontseptsiyalari mavjud: XX asrni birinchi yarmida 
dizaynning rivojini aniqlaydigan funktsionalizm; XX asrni oxirida postmodernizm (“