О‘zbekiston respublikasi oliy va о‘rta maxsus ta’lim

S
S
S


Aholi soni xaqidagi ma’lumotlar bir iyecha teng oraliqli sanalarga, 
masalan, har bir oyning birinchi kuniga nisbatan berilgan bо‘lsa, aholining 
о‘rtacha yillik soni о‘rtacha xronologik formula bо‘yicha aniqlanadi: 
1
)
2
1
......
2
1
(
1
2
1









n
S
S
S
S
S
n
n
Mamlakat aholisi uning hudud bо‘yicha joylashishi nuqtai nazaridai shahar 
aholisi va qishloq aholisiga bо‘linadi. Shahar aholisiga shaharlarda va shahar 
kо‘rinishidagi posyolkalarda yashovchi, qishloq aholisiga esa qishloq joylarida 

---

yashovchi barcha shaxslar kiradi. 
Aholi statistikasida quyidagi maxsus koeffitsiyentlar ham hisoblanadi: 
a) ayollarning alohida yoshlari bо‘yicha guruhlari uchun tug‘ilish 
koeffitsiyenti; 
b ) K
max.tug‘

(T*1000)/S
15-49 yosh ayollar
Bu yerda T – tug‘ilgan bolalar soni; 
S
- 15-49 yoshgacha bо‘lgan 
ayollarning о‘rtacha yillik soni; 
v) vafot etish koeffitsiyenti; 
g) tabiiy о‘sish koeffitsiyenti; 
d) nikox kо‘rsh va ajralish koeffitsiyenti;
ye) xayotiylik koeffitsiyenti. 
Aholi soni о‘zgarmasdan doimiy bir xil bо‘lib qolmaydi. Aholi soni 
tug‘ilish, vafot etish hisobiga о‘zgarib turadi. Tabiiy harakatni ifodalovchi 
kо‘rsatkichlar bu tug‘ilish, vafot etish va tabiiy о‘sish koeffitsiyentlaridir. 
I. Aholining umumiy tug‘ilish 
koeffitsiyenti
.
Bir yilda tug‘ilganlar sonini 1000 ga kо‘paytiriladi. Hosila aholining 
о‘rtacha yillik soniga nisbatiga teng bо‘ladi, ya’ni: 
K
tug‘lish

(T*1000)/ 
S
Bu yerda T – tug‘ilgan bolalar soni; 
S
- aholining о‘rtacha yillik umumiy soni. 
2. Vafot etish koeffitsiyenti. 
Vafot etish koeffitsiyenti yil davomida vafot etganlar sonini 1000 ga 
kо‘paytirilgach, olingan natija aholini yillik о‘rtacha soni nisbatiga teng: 
K
vafot

(V*1000)/ 
S
. 
Bu yerda V – vafot etganlar soni. 
3. Tabiiy о‘sish koeffitsiyenti. K
tab.us

K
tug‘
-K
vafot
4. Nikox qurish koeffitsiyenti: 
K
nikox

(N*1000)/ 
S
N – nikoh kо‘rganlar soni. 
5. tug‘ilish va vafot etish orasidagi nisbat hayotiylik koeffitsiyentini 
hisoblaydi. 
6. Ajralish koeffitsiyenti: 
K
ajralish

(A*1000)/ 
S
Bu yerda A – ajrashganlar soni. 
Alohida aholi punktlari, hududlari aholining soni faqat tabiiy xarakat 
natijasida о‘zgarmasdan, balki mexanik xarakat natijasida yoki alohida shaxslarning 
xududiy kо‘chishi natijasida, ya’ni aholi migratsiyasi ham о‘zgaradi. 
Aholining mamlakat ichkarisida u yerdan bu yerga kо‘chishi ichki 
migratsiya, bir mamlakatdan boshqa mamlakatga kо‘chishi esa tashqi migratsiya 
deb ataladi. Ichki va tashqi migratsiya har xil sabablardan kelib chiqishi 
mumkin: masalan, ish qidirish sababli. 
Har bir aholi punkti va umuman mamlakat uchun aholi migratsiyasining 
asosiy kо‘rchsatkichlari quyidagilar hisoblanadi: kirib kelganlar soni, chiqib 

---

ketganlar soni va ularning koeffitsiyentlari. 
Kirib kelish koeffitsiyenti quyidagicha hisoblanadi: 
K
kirib kelishq
(kirib kelganlar soni/
S
)*1000 
Chiqib ketish koeffitsiyenti quyidagicha hisoblanadi: 
K
chiqib ketishq
(chiqib ketganlar soni/
S
)*1000 
K
mex.о‘ 
q(kirib kelganlar soni – chiqib ketganlar soni)/
S
*1000 
Kirib kelganlar va chiqib ketganlar soni mamlakat bо‘yicha hisoblanadi, 
shuningdek, u jinsi, yoshi migratsiyasi sabablari bо‘yicha taqsimlanadi. 
Migratsiya haqidagi ma’lumotlarning tahlili aholining davlatning qayeriga 
va qayeridan, qanday miqdorda kо‘chishi yuz berayotganligini kо‘rsatadi, bu esa 
о‘z navbatdagi kо‘plab xо‘jalik va boshqa tadbirlarni rejalashtirishda muhim 
hisoblanadi. 
Aholining kelajakda ma’lum vaqt oralig‘idan keyin bо‘ladigan sonini turli 
xil usullar yordamida aniqlash mumkin. 
Aholi sonining umumiy istiqbolini ma’lum tahlil qilinayotgan ma’lum 
davrda aholi sonining tabiiy va mexanik о‘sishi haqidagi ma’lumotlar asosida 
aniqlanadi. Masalan, agar aholining soni muayyan davr boshiga ma’lum bо‘lsa 
va umumiy о‘sish koeffitsiyenti hisoblangan bо‘lsa, u holda aholi sonining t 
yildan keyin bо‘ladigan istiqbolini quyidagi formula bilan hisoblash mumkin. 
1000
1




t
b
t
b
K
S
S