O‘zbеkistоn rеspublikasi оliy va o‘rta maхsus ta’lim vazirligi urganch davlat univеrsitеti

Asоsiy tushunchalar: Oziq-ovqat xavfsizligi, oziq-ovqat xavfsizligiga erishishning asosiy maqsadi, oziq-ovqat xavfsizligiga erishishning muhim shartlari, oziq-ovqat barqarorligi, oziq-ovqat yetarliligi, iqtisodiy imkoniyat, ijtimoiy imkoniyat, oziq-ovqat ta'minoti.


Oziq-ovqat xavfsizligi: tushuncha va tajriba
Oziq-ovqat xavfsizligi bu iqtisodiyotning shunday holati bo‘lib, bunda jahon bozorlari tebranishlaridan qat'iy nazar bir tomondan, ilmiy asoslangan ko‘rsatkichlarga mos miqdorlarda, ikkinchi tomondan tibbiy me'yorlar darajasida iste'molni qondirish uchun shart-sharoit yaratilgan holda aholini oziq-ovqat mahsulotlari bilan barqaror ta'minlash kafolatlanadi.
Oziq-ovqat xavfsizligiga erishishning asosiy maqsadi ichki va tashqi salbiy ta'sirga bog‘liq bo‘lmagan holda qayta ishlovchi korxonalarni xomashyo, aholini- oziq-ovqat mahsulotlari bilan ta'minlashdir. U hatto valyutaning yetishmasligi, chetdan mahsulotlarni olib kirishda embargo (boshqa mamlakatlar tomonidan to‘siqlar qo‘yish) narxlarning o‘sishiga bog‘liq bo‘lmagan bo‘lishi kerak.
Oziq-ovqat xavfsizligiga erishishning muhim shartlari:

• 
  har bir inson uchun oziq-ovqat mahsulotlarining yetarli bo‘lishi (yetarli miqdorda uning taklifi);
  
• 
  aholi barcha itimoiy toifalari, shu jumladan kam taminlangan aholi tomonidan oziq-ovqat mahsulotlarini sotib olishning iqtisodiy jihatdan imkoniyati (iste'molchilik talabining to‘lov qobiliyati);
  
• 
  me'yorda ovqatlanish uchun yuqori sifatli mahsulotlarni iste'mol qilishning yetarli miqdorda bo‘lishi.
  

Oziq-ovqat xavfsizligi tushunchasi birinchi bor 1974-yilda Jahon oziq-ovqat sammitida taklif qilingan bo‘lib, “oziq-ovqat iste'molining barqaror o‘sishini ta'minlash hamda ishlab chiqarish hajmi va narxlarning o‘zgarishlarini qoplash uchun asosiy oziq-ovqatlarning dunyoda yetarli jamg‘armalari har doim mavjudligini” anglatadi. Keyingi yillarda oziq-ovqat mahsulotlarining xavfsizligi va to‘yimliligi hamda shaxsiy hohishlarni ham inobatga olish maqsadida oziq-ovqat xavfsizligi tushunchasi kengaytirildi. Oziq-ovqat xavfsizligi sohasida mavjud zamonaviy adabiyotda juda ko‘p tushuncha va ko‘rsatkichlar mavjud. Oziq-ovqat xavfsizligiga oid ko‘p tushunchalar va ko‘rsatkichlar mavjudligiga qaramay, mazkur g‘oyaning o‘ta muhimligini hamma e'tirof etgan.
1996-yilda Jahon Oziq-ovqat xavfsizligi sammiti oziq-ovqat xavfsizligini shart sifatida belgiladi: “...barcha odamlar o‘z oziqlanish ehtiyojlari va shaxsiy hohishlariga binoan hamda faol va sog‘lom hayotni ta'minlash uchun yetarli miqdorda xavfsiz va to‘yimli oziq-ovqat mahsulotlariga yetarli va iqtisodiy jihatdan ega bo‘la olishi”.
2001-yilda oziq-ovqat xavfsizligi g‘oyasiga moddiy va iqtisodiy imkoniyatdan tashqari ijtimoiy imkoniyat tushunchasi ham qo‘shildi. Hozirgi FAO belgilagan tushuncha mazkur qo‘shimcha jihatni quyidagicha aks ettiradi: “barcha odamlar odamlar o‘z oziqlanish ehtiyojlari va shaxsiy hohishlariga binoan hamda faol va sog‘lom hayotni ta'minlash uchun yetarli miqdorda xavfsiz va to‘yimli oziq-ovqat mahsulotlariga ega bo‘lishi uchun jismonan, iqtisodiy va ijtimoiy imkoniyatlari mavjudligi oziq-ovqat xavfsizligi ta'minlandi deganidir” .
FAO mutaxassislari fikriga ko‘ra oziq-ovqat xavfsizligi jihatidan holat oziq-ovqat xavfsizligi omillari, ko‘rsatkichlari, ta'minot barqarorligi, ega bo‘lish imkoniyati va sog‘lomligi bilan belgilanadi. Ular quyida batafsil belgilangan.
Barqarorlik: oziq-ovqat ta'minoti uzilmasligi uchun aholi, oila yoki alohida axs har doim oziq-ovqatga ega bo‘la olishi lozim. Ular kutilmagan hodisalar (masalan, iqtisodiy yoki iqlimiy bo‘hron) yoki siklik hodisalar (masalan, iqlimiy oziq-ovqat tanqisligi) tufayli oziq-ovqatdan uzilib qolmasligi lozim.