|
O‘ZBЕKISTОN RЕSPUBLIKASI
ОLIY VA O‘RTA MAХSUS TA’LIM VAZIRLIGI
URGANCH DAVLAT UNIVЕRSITЕTI
“Qishloq xo’jaligi maxsulotlarini saqlash va qayta ishlash texnologiyasi ” kafedrasi
“Oziq –ovqat mikrobiologiyasi va biotexnologiyasi”
fanidan
O‘QUV-USLUBIY MAJMUA
Bilim soxasi:
|
100000
|
Gumanitar
|
|
300000
|
Ishlab chiqarish-texnik soxa
|
|
600000
|
Xizmatlar sohasi
|
Ta’lim soxasi:
|
320000
|
Ishlab chiqarish texnologiyasi
|
|
610000
|
Xizmat ko’rsatish sohasi
|
Ta’lim yo’nalishi:
|
5320500
|
Biotexnologiya (oziq-ovqat, ozuqa, kimyo va qishloq xojaligi)
|
|
5321000
|
Oziq-ovqat texnologiyasi (mahsulot turlari bo’yicha)
|
Urganch 2021
№
|
MUNDARIJA
|
I
|
Ma’ruza (nazariy) materiallari
|
4
|
II
|
Amaliy mashg‘ulot materiallari
|
245
|
III
|
Laboratoriya mashg‘ulot materiallari
|
263
|
IV
|
Fan dasturi
|
345
|
V
|
Ishchi dastur
|
351
|
VI
|
Modulni o‘qitishda foydalaniladigan interfaol ta’lim metodlari
|
368
|
VII
|
Glossariy va savollar.
|
379
|
O‘ZBЕKISTОN RЕSPUBLIKASI ОLIY VA O‘RTA MAХSUS
TA’LIM VAZIRLIGI
URGANCH DAVLAT UNIVЕRSITЕTI
“Qishloq xo’jaligi maxsulotlarini saqlash va qayta ishlash” kafedrasi
“Oziq –ovqat mikrobiologiyasi va biotexnologiyasi”
fani bo‘yicha
(ma’ruza matni)
Urganch 2021
1-MA’RUZA. “OZIQ-OVQAT MIKROBIOLOGIYASI VA BIOTEXNOLOGIYASI” FANI, O‘TMISHDA, HOZIR VA KELAJAKDA
Reja:
“Oziq-ovqat mikrobiologiyasi” fani va uning rivojlanishi. Fanning paydo bo‘lishiga hissa qo‘shgan chet el va mahalliy olimlar haqida ma’lumotlar.
Fanning erishgan yutuqlari va muammolari.
Mikroorganizmlardan oziq-ovqat sanoati va xalq xo‘jaligida foydalanishi
Asоsiy tushunchalar: mikrobiologiya, mikroorganizm, bakteriya, gen muxandisligi, insulin, bifidobakterin, laktobakterin.
“Oziq-ovqat mikrobiologiyasi” fani va uning rivojlanishi. Fanning paydo bo‘lishiga hissa qo‘shgan chet el va mahalliy olimlar haqida ma’lumotlar.
Mikrobiologik sintez asosida ishlab chiqarish biologik texnologiyalar orasida eng zarur, samarador va iqtisodiy tejamkor ishlab chiqarish jarayonlaridan biri hisoblanadi. Mikrobiologik sintez texnologiyasi yoki oxirgi vaqtlarda mikrobiologik texnologiya deb yuritilayotgan jarayon asosida inson manfaatlari uchun o‘ta zarur bo‘lgan mahsulotlarni tayyorlash yoki olish uchun mikroorganizmlarni yoki ularning hayoti davomida hosil bo‘ladigan mahsulotlarni qayta ishlash jarayonlari va ularni olish usullarini takomillashtirish yotadi.
Qadim zamonlarda insonlar o‘zlari bilmagan holda, turli xil ishlab chiqarish jarayonlarida, xususan vinochilikda, pivo, non, spirt, pishloq, va qatiq mahsulotlari tayyorlashda mikroorganizmlardan keng miqyosda foydalanib kelishgan, ammo qaysi sohada birinchi bo‘lib, mikroorganizmlar faoliyatidan foydalan-ganligini aytish qiyin.
Bundan uch yuz yil ilgari Gollandiyalik olim A.Levenguk o‘zi ixtiro qilgan mikroskop ostida, xarakatchan jonivor bakteriyani ko‘rishga sazovor bo‘lgan. Mikroorganizmlarning insonlar va hayvonlarda turli xil kasalliklar keltirib chiqarishdagi roli haqidagi tushunchalar XIX asrning o‘rtalarida buyuk fransuz olimi Lui Paster ishlaridan so‘nggina keng rivojlana boshladi.
Qadimdan Markaziy Osiyo va boshqa hududlarda non tayyorlashda xamirning bijg‘ish jarayonidan foydalanib kelingan. Vino tayyorlash bundan ikki ming yil oldin chamasi Fransiyada, keyinchalik esa Yevropaning boshqa mamlakatlarida taraqqiy qila boshlagan.
Bizga yaqin mamlakatlardan Gruziya, Armaniston va Azov dengizi havzasidagi hududlarda vino tayyorlash bilan shug‘ullangan mutaxassislar vinoning achishi, sirkaga olib kelishini sezganlar.
Pivo tayyorlashni, eramizdan yetti ming yil oldin boshlangan deb taxmin qilishadi. Uni tayyorlash texnologiyasi Vavilonda kuchli taraqqiy qilgan. Pivo tayyorlash mahorati shu yerdan Misrga, Eronga, Yunonistonga va boshqa davlatlarga tarqalgan.
Pivo tayyorlash qishloq xo‘jaligi taraqqiyoti bilan bir vaqtda boshlangan degan fikrlar mavjud. XI-asrdan boshlab, pivo tayyorlash Rossiyada ham keng rivojlangan. XI-XII asrlarda u Kiev va Novgorodda taraqqiy etgan.
Chorvachilikning rivojlanishi bilan sutni qayta ishlash va undan turli mahsulotlar tayyorlash boshlangan desak, xato bo‘lmaydi. Sut achituvchi va spirtli bijg‘ish asosida olingan milliy mahsulotlarni ko‘p usullari hozirgi vaqtgacha saqlanib kelmoqda. Masalan, qatiq, kefir, qimiz, ayron, suzma va boshqalar.
Spirt olish usuli bir muncha kengroq o‘rganilgan. Spirt dastlab faqat tibbiyotda ishlatilgan. Turmushda aroqdan foydalanish esa keyinchalik paydo bo‘lgan. Yevropada vino spirti ishlab chiqaradigan zavod VII asrning o‘rtalarida paydo bo‘lgan.
Tadqiqotchilar mikroorganizmlarning foydali faoliyati bilan bir qatorda ularning oziq-ovqat tayyorlashda zararli ta'sirini ham kuzatib borishgan hamda ularga qarshi kurash yo‘llarini topishga intilishgan.
Chorvachilik va qishloq xo‘jaligining boshqa sohalari taraqqiy etishi bilan, ortib qolgan ayrim mahsulotlarni saqlash, ularni buzilishini oldini olish chora-tadbirlarini ishlab chiqish zaruriyati tug‘ilgan. Shu tufayli qurutish, muzlatish, tuzlash kabi usullardan foydalanilgan.
Mikrobiologik parchalanishni aerob (kislorodli) jarayonining oldini olish maqsadida ham, turli usullardan foydalanilgan. Masalan, go‘shtni ustiga yog‘ quyib yoki uni tuzlab qo‘yishgan. XV asrdan XVIII- asrlargacha bijg‘ish jarayoni kimyoviy jarayon sifatida o‘rganilib kelingan.
Kattalashtirib ko‘rsatadigan optik asboblarning paydo bo‘lishi bilan mikroorganizmlarni ko‘rish imkoniyati tug‘ilgan. Bu esa XVIII-asrga kelib mikroorganizmlar haqida ko‘plab asarlar, maqolalar paydo bo‘lishiga sabab bo‘lgan bo‘lsada, lekin mikroorganizmlarning xossa va xususiyatlari haqida ma'lumotlar juda ham kam bo‘lgan.
Mikrobiologiyaning fan sifatida shakllanishi fransuz olimi Lui Paster ishlari bilan bog‘liq. Dunyo fani tarixida Lui Paster kabi ilmiy ishlari shunchalik katta nazariy va amaliy ahamiyatga ega bo‘lgan boshqa tadqiqotchi olimni topish qiyin bo‘lsa kerak.
K.A.Timiryazev Lui Pasterning ilmiy ishlariga katta baho berib, quyidagilarni aytgan edi: “Paster insonning amaliy faoliyatiga shunday ta'sir ko‘rsatdiki, boshqa hech kim butun sivilizatsiya tarixida bunday darajada ish qilmagan”.
Do'stlaringiz bilan baham: |
