O‘zbеkistоn rеspublikasi оliy va o‘rta maхsus ta’lim vazirligi urganch davlat univеrsitеti

Mikrobning virulentlik kuchini aniqlash uchun bir necha o’lchov birligidan foydalaniladi. Masalan, laboratoriya hayvonlarini 100% o’ldiradigan mikroblar miqdori o’ldiruvchi doza hisoblanadi, u Dcl (Dosis certa letalis) bilan ifodalanadi
Subletal doza 5-10% hayvonlarni nobud qiladi, LD₅₀ doza esa 50% hayvonlarni nobud qiluvchi mikroblar miqdorini bildiradi. Odatda organizmdan yangi ajratib olingan patogen mikroblarning virulentligi tashqi muhitda uzoq yashayotgan shunday mikroblarning virulentligiga qaraganda ortiq bo’ladi. Mikroblarning virulentligi ancha o’zgarishi mumkin. Mikroblar virulentligini sun’iy yo’l bilan kuchaytirish yoki tamomila yo’q bo’lguncha kamaytirish mumkin. Bunday kulturalarni avirulent kulturalar deyiladi. Mikroblarni laboratoriya hayvonlariga «ko’chirish» (passaj) yo’li bilan ularning virulentligi o’zgartiriladi, ya’ni mikroblar ketma-ket bir necha hayvonga yuqtiriladi, shu bilan ularning virulentligi aksari kuchaytiriladi, mikroblar laboratoriya sharoitida bir oziqli muhitdan ikkinchi oziqli muhitga olib ekilganda esa ularning viruleitligi susayadi. Virulentligi susaytirilgan patogen shtammlarni olish odam va hayvonlarni emlash (vaksinasiya) uchun g’oyat katta ahamiyatga egadir.
Mikroblarning virulentligi bir qancha omillarga bog’liq. Mikroblarning ko’p turlari kapsula hosil qila oladi. Masalan, pnevmoniya (o’pka yallig’lanishi)ga sabab bo’ladigan mikroblar-pnevmokokklar odam organizmida doimo kapsula hosil qiladi; kuydirgi tayoqchalari ham kapsula hosil qiladi. Kapsula mikroblarni fagositoz ta’siridan saqlaydi va ular organizmda tez ko’payadi. Bir qancha mikroblar fermentlar ishlab chiqara oladi, bu fermentlar organizmning to’qima va hujayralariga halokatli ta’sir eta oladi. Qo’shuvchi to’qimaning asosiy qismlaridan biri bo’lmish gialuron kislotani parchalaydigan ferment-gialuronidaza shunday fermentlarga kiradi Gialuronidaza qo’shuvchi to’qimaning mikroblarga nisbatan o’tkazuvchanlik xossasini kuchaytiradi.
Fibrinolizin ta’sirida qon fibrini parchalanadi, proteolitik fermentlar to’qimalarni eritib yuboradi va hokazo.
Shunday qilib, patogen mikroblarning bir qancha xossalari ularning odam va hayvonlar organizmiga nisbatan agressivligini ta’minlaydi. Mikroblarning toksinlari yanada ko’proq ahamiyatli.