O’zbekistоn respublikаsi оliy vа o’rtа mахsus tа’lim vаzirligi gulistоn dаvlаt universiteti o’. T. Toshbekov

NAZORAT TOPSHIRIQLARI 
7.1.1.
Faqat tuproqqa xos bo’lgan murakkab organik moddaga ...... deyiladi. 
7.1.2.
Tuproq unumdorligi .................................. ning miqdoriga bog’liq. 
7.1.3.
Tuproq organik qismidagi moddalar jumlasiga ................ lar kiradi. 

---

61 
7.1.4.
O’simliklar formatsiyasi ........................................... larga ajratiladi. 
7.1.5.
Har bir o’simliklar formatsiyasining o’ziga xos ............... ri bo’ladi. 
7.1.6.
Sernam sharoitda anaerob mikroorganizimlar ta’sirida qaysi chirindi kislatasi hosil 
bo’ladi? 
2–ASОSIY SAVOL 
CHIRINDINING TARKIBI VA HOSSALARI 
2-asоsiy savolning bayoni:
Chirindi moddalar kimyoviy tarkibi o’zgaruvchan murakkab yuqori molekulyar kolloid 
organik birikmalar jumlasiga kiradi. Bu moddalar tuproqdagi mineral moddalar bilan o’zaro ta’sirda 
bo’lib, murakkab organo-mineral birikmalar hosil qiladi. Tuproqdan chirindi moddalarni ajratib 
olishning maxsus usulini I.V. Tyurin ishlab chiqqan. 
Tuproq 
avval 
spirt-benzol 
bilan ishlanadi. Sоkslet apparatida ekstraksiyalanganda
tuproqdan bitum ajralib chiqadi. Tuproq spirt-benzol bilan ishlangandan sо’ng undagi kaltsiyni 
yo’qotish uchun HCI va sulfat kislotaning kuchsiz eritmasi bilan ishlanadi. 
Dekaltsiylangan tuproq namunasidan chirindi moddalar o’yuvchi natriy yoki ammiakning 
kuchsiz eritmasida ishlash yo’li bilan ajratib olinadi. Sо’rimga xlorid kislotaning kuchsiz eritmasi 
ta’sir ettirilganda cho’kmaga element oksidlariniing xarakatchan gidratlari bilan birikkan chirindi 
moddalar cho’kadi. 
Temir va alyuminiy gidratlari bilan birikkan chirindi moddalarni ajratib olish uchun 
navbatma-navbat kuchsiz sulfat kislota va ishqor bilan tuproqqa ta’sir etiladi va keyinchalik bu 
birikmalar xlorid kislota bilan cho’ktiriladi. 
Chirindi moddalar ana shu usul bilan ajratib olingandan sо’ng filtratda fulvokislotalar 
qoladi. Bu kislotalarga bariy va ammoniy tuzlari bilan ta’sir etib chuqtiriladi. 
Tuproqdan ajratib olingan chirindi moddalar spirt bilan ishlanganda ular spirtda eruvchi 
gimotomelan kislotaga va spirtda erimaydigan gumin xamda ulmin kislotalarga ajraladi. 
Chirindi moddalarning tuproqdan ajralib chiqishini quyidagi sxemada qo’rsatish mumkin. 
TUPROQ 
(NaOH yoki NH
4
OH ning kuchsiz eritmasida ishlash) 
___________________________________________________________ 
I
Qora eritma erimaydigan chirindi
( HCI ta’sirida) moddalar ( gumin, ulmin)
________I___________ 
I I 
Cho’kindi eriydigan qism 
(spirt ta’sirida) ( kren va apokren
kislrotalar) 
Gumin kislotalar tarkibida to’rtta karboksil gruppa (