O’zbеkistоn rеspublikаsi оliy vа o’rtа mахsus tа’lim vаzirligi bеrdаq nоmidаgi qоrаqаlpоq dаvlаt univеrsitеti

MAVZU №15 TEMIR VA PLATINA OILASI ELEMENTLARI

REJA:

1. 
   Temir oilasi elementlari
   
2. 
   Temir uning birikmalari fizik-kimyoviy xossalari
   
3. 
   Platina uning tabiatda uchrashi
   
4. 
   Davriy sistemada joylashgan o’rni
   

Tayanch so’zlar: temir, platina, ularning tabiatda uchrashi, olinish usullari, ishlatilishi

Davriy sistemaning VIII gruppasi qolgan boshqa hamma gruppalaridan shu bilan farq qiladiki, unda faqat katta davrlarning elementlari joylashgan. Bu gruppa uchta triadadan iborat. Birinchi triada-Fe, kobalt va nikel to’rtinchi davrda. Ikkinchi triada-ruteniy, rodiy va palladiy-beshincha davrda, uchinchi triada-osmiy, iridiy va platina-oltinchi davrda.

Temir oilasi. Birinchi triadani temir oilasi tashkil etadi. Bu uchala elementning xossalari bir-biriga yaqin. Ular atomlarining sirtqi kvant qavatida s-pog'onachada 2 elektron bo’ladi, qolgan valent elektronlar sirtqidan oldingi qavatning d-pog'onachasida turadi.

30-jadval

Element	Simvoli	Tartib raqami	Elementlarning energetik pog'ona va pog'onachalarga taqsimlanishi
Temir	Fe	26	1s^22s^22p^63s^23p^63d^64s^2
Kobalt	Co	27	………..3s^23p^63d^74s^2
Nikel	Ni	28	…..........3s^23p^63d^84s^2

Biz ko'rib chiqayotgan metallar o'z birikmalarida, ko'pincha ikki valentli bo'ladi. Ammo ular shunday birikmalar ham hosil qiladiki, bu birikmalarda ko’proq musbat uch, musbat to'rt va musbat olti velentli bo'ladi. Yuqori valentli metallar birikmalarining barqarorligi temirdan nikelga o'tilgan sari kamayib boradi. Masalan, temirda musbat uch valentlik barqarordir, Co³⁺ ioni mavjud, ammo u kuchli oksidlovchi bo'lib, suvni oksidlay oladi, Ni³⁺ ioni beqaror iondir.