O’zbеkistоn rеspublikаsi оliy vа o’rtа mахsus tа’lim vаzirligi bеrdаq nоmidаgi qоrаqаlpоq dаvlаt univеrsitеti

Kobalt va nikel. Kobalt va nikel tabiatda birikmalar tarkibiga kirgan holda, asosan mishyak va S bilan birikkan holda uchraydi. Yer po’stlog’ida kobaltning miqdori 2·10^–3 %, nikel miqdori esa 2·10^–2 % ni tashkil etadi. Kobalt bilan nikel xuddi temir kabi magnit xossalariga ega bo’lgan yaltiroq metalldir. Kobaltning zichligi 8,79 g/sm³, nikelning zichligi 8,9 g/sm³ kobalt 1490ºC da, nikel esa 1452ºC da suyuqlanadi. Temir oilasidagi elementlarning hammasi yuqori temperaturada anchagina miqdor vodorodni yutadi. Vodorodni yutish xususiyati nikelda ayniqsa kuchlidir.

Kimyoviy jihatdan olganda Co bilan Ni aktivligi pastroq elementlardir. Odatdagi temperaturada ular suvda, nam havoda va ishqorlarda o’zgarmaydi. Bu metallar Hclda va suyultirilgan H₂SO₄da sekin-asta eriydi. Co va Ni HNO₃da yaxshi erib, ikki valentli Co va ikki valentli Ni tuzlarini hosil qiladi. Konsentrlangan HNO₃ bu metallarni passiv qilib qo’yadi. Co asosan, maxsus po’latlarning va qattiq qotishmalarning masalan, kesuvchi asbob tayyorlanadigan stellitning tarkibiy qismi sifatida ishlatiladi.

Stellit 1,8-2,5 % uglerod; 27-38 % xrom; 2 % gacha Ni; 1% Mn; 1-2% Si; 47-53 % Co; 13-27 % volfram va 2% gacha Fe dan iborat qatishmadir. Ni metall buyumlarni nikellash uchun ishlatiladi. Ammo nikelning asosiy miqdori maxsus po’latlar va turli qotishmalar ishlab chiqarish uchun ketadi. Po’latga nikel qo’shilsa, uning mexanik puxtaligini, issiqbardoshligi va korroziyaga qarshilik ko’rsatish xususiyati ortadi. Tarkibida Ni bo’ladigan qotishmalar masalan, melxior (80%Cu va 20% Ni), konstantan (59 % Cu, 40 Ni 1% Mn) korroziyalanmaslik xususiyati yuqori qotishmalardir. Co va Ni shunday (qotishmalar) oksidlar hosil qiladiki, bu oksidlarda ular ikki va uch valentli bo’ladi. CoO, Co₂O₃, NiO, Ni₂O₃.

CoO va NiO suvda erimaydi. Bu oksidlarga muvofiq keladigan gidroksidlar shu metallarning suvda eriydigan tuzlariga ishqor ta’sir ettirish yo’li bilan olinadi. Ikki valentli Co va Ni gidroksidlari asos xossalarini namoyon qiladi. Ni(OH)₂ havoda o’zgarmaydi, Co(OH)₂ esa sekin oksidlanadi:

4Co(OH)₂ + O₂ + 2H₂O = 4Co(OH)₃

Uch valentli Co va Ni gidroksidlari ikki valentli Co va Ni gidroksidlarini ishqoriy muhitda oksidlash yo’li bilan olinadi:

2Ni(OH)₂ + Br₂ + 2NaOH = 2Ni(OH)₃ + 2NaBr

Uch valentli Co va Ni oksidlari holida gidroksidlari kuchli oksidlovchilardir, ular kislotali muhitda qaytarilib ikki valentli Co va Ni tuzlariga aylanadi:

Co₂O₃ + 6HCl = 2CoCl₂ + Cl₂ + 3H₂O

4Ni(OH)₃ + 4H₂SO₄ = 4NiSO₄ + O₂ + 10H₂O

Ni tuzlarining suvdagi eritmalari, shuningdek kristall gidratlari yashil tusda, Co niki esa pushti qizil tusda bo'ladi. Kobalt va nikel barqaror juda ko'p kompleks birikmalar hosil qiladi. Ulardan ba’zilarining hosil bo’lishidan analiik kimyoda foydalaniladi.