O'zbekiston respublikasi oliy va 0 ‘rta maxsus ta'lim vazirligi

1) ipsimon so ‘rg‘ich 
— tilning butun tanasi bo‘ylab tarqalgan;
2) 
zamburug‘simon so ‘rg‘ichlar 
— ipsim on so‘rg‘ichlar 
orasida joylashgan;
3) 7 —12 
ta valiksimon so‘rg‘ichlar 
— oldinga qarab ochilgan;
4) 
varraksimon so ‘rg‘ichlar 
— til yon yuzalari bo‘ylab 
joylashgan.
Til ildizi shilliq pardasi tilcha (lakluk) tom on o ‘tib yo‘nalib, 
uchta burm achalar hosil qiladi: o ‘rta va ikkita yon burmachalar. 
Bu b urm ach alar orasida chuqurch a b o ‘lib, ko ‘pincha yot 
tanachalar (toshlar, baliq suyagi va b.) shu yerga kirib qoladi. Til 
aponevroz (pay) bilan o ‘ralgan bo'lib', til m ushaklari shu 
aponevrozga birikadi. Tilning ikki guruh mushaklari mavjud:
— Tilning xususiy mushaklari.
— Tilning qo‘shimcha mushaklari.
Tilning xususiy mushaklariga: uzunasiga, ko‘ndalang, hamda 
vertikal y o ‘nalgan m ushaklar kiradi.Y uqoridagi uzunchoq 
(uzunasiga yo ‘nalgan) til mushagi aponevroz ostida yotib, 
oldindan orqaga qarab yo‘nalgan. Pastki uzunchoq til mushagi 
tilning pastki qismida yotib, awalgi mushagiga mos yo‘nalgan. 
Bu ikkala m ushaklar qisqarganda til kaltalashadi. Tilning
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

m
 
c\i
1 5
1 4
12
8
11
7
20-rasm.
A — Tilning umumiy koTinishi va tashqi muskullari,
B — Ko‘ndalang kesmasi, C — Ustidan koTinishi:
I) 
pastki jag' suyagi; 
2)
til osti suyagi; 
3)
til; 
4)
iyak osti-til mushagi;
5) 
til osti-til mushagi ; 
6)
bigiz-til mushagi; 
7)
til uchi; 
8)
til tanasi 
9)
til ildizi; 
10)
ipsimon so‘rg‘ichlar; 
11)
zamburug'simon so‘rg‘ichlar;
12) 
jelovsimon so‘rg‘ichlar; 
13)
bargsimon so'rg'ichlar; 
14)
ko'rteshik: 
15)
til bodom bezlari; 
16)
uzunasiga yo'nalgan mushaklar; 
17)
vertikal 
yo'nalgan mushaklar; 
18)
ko'ndalang mushaklar.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

ko‘ndalang mushagi uzunchoq mushaklar orasida yotib, uning 
tolalari ko‘ndalang yo'nalgan. U qisqarganda til ko‘ndalangiga 
kichrayadi.
Vertikal mushak tilning ichida joylashib, vertikal yo‘nalgan 
tolalardan iborat bo‘lib, u qisqarganda til dumaloqlashadi.
Tilning qo ‘shimcha mushaklariga quyidagi muskullar kiradi:
1. Til osti - til mushagi — m. hyoglossus. Bu mushak til 
ildizining pastki yuzasidan boshlanib, til osti suyagi shoxi va 
tanasiga birikadi. Qisqarganda til uzunlashib orqa va pastga tortiladi.
2. Iyak osti - til mushagi — m. genioglossus. Bu mushak 
pastki jag‘ning iyak qismidan boshlanib, tilning pastki yuzasiga 
kelib birikadi. Qisqarganida til burushib, oldinga siljiydi.
3. 
Bigiz - til mushagi — m. styloglossus. Bu mushak til yon 
yuzasidan boshlanib, bigizsimon o ‘simta va shu o ‘simtaning pastki 
jag‘ bilan bogMaydigan boylamiga borib birikadi. U qisqarganida til 
qisqarib, orqaga va yuqoriga ko‘tariladi.
Til qon bilan til arteriyasi (a. Lingualis) shoxlari — til-osti 
arteriyasi, chuqur va orqa arteriyalar hisobiga ta'm inlanadi. Shu 
nomli vena tomirlari arteriyalar bilan yonm a-yon yotadi.
Tilning oldingi qism limfa tizimi mustaqil bo'lib, limfa tomiri 
m. mulohyoideus orqali teshib o ‘tib, pastki jag‘ osti va iyak osti 
limfa tugunlariga quyiladi. Til ildizi limfa tomirlari bo ‘yinning 
chuqur limfa tugunlariga quyiladi.
Tilda turli xil sezgi nerv retseptorlari joylashgan:
— Til (yuzasi) ning oldingi 1/3 qismi shirin ta'mni sezadi.
— Tilning yon qismi nordon ta’mni sezadi.
— Tilning orqa qismi ko ‘proq ach ch iq ta ’m ni sezishi 
aniqlangan.
Bulardan tashqari, tilda og'riqni, haroratni, tegish ta'sirlari 
(bosim) ni sezuvchi nerv retseptorlari mavjud.
Til mushaklari til osti nerv tolasi orqali innervatsiya-lanadi.Til 
osti shilliq qavati og‘izni ochib, tilni ko‘tarsa juda yaxshi ko‘rinadi. 
Bunda tildan jag‘ suyagiga tortilgan burmachani aniq ko‘rish 
mumkin. Qisqa burma go‘dak bolalarda tilning to‘la (erkin) harakat 
qilishiga to ‘sqinlik qiladi, natijada bolaning sut yutishini qiyinlashti-
70
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

radi va so‘z talafifuzining aniq boMishiga to'sqinlik qiladi. Shuning 
uchun bu burmachani kesishga to‘g‘ri keladi. Tilning pastki yuzasi 
bo‘ylab shilliq parda til bezlarining yoilari ochiladigan soTgichli 
burmachalar hosil qiladi.
Til yuganining erkin cheti coruncula sublingvalis bilan tu- 
gab, u yerga jag ‘ osti va til osti bezlarining y o ii ochiladi. Uning 
yonida pastki jag‘ suyagiga parallel holda til osti burmalari yotadi. 
Bu burm a qirralari bo ‘ylab kichik til osti bezlarining y o ii ochi- 
ladi. Tildan milklaiga oiadigan shilliq parda ostida siyrak qatlam 
b o iib , u til osti sohasini to id irib , og‘iz bo‘shlig‘ining tubigacha 
davom etadi. Bu yog‘ qavati orqali ikkita mushak o ‘tadi: m. 
hyoglossus va m. genioglossus. Ular ostida limfa tugunlari, qon 
tom irlar va nervlar joylashgan.
Til osti burmalari ostida, 2 - 3 - oziq tishlar to‘g‘risida, til yon 
chekkasi va pastki jag‘ ichki yuzasi orasida chuqurcha mavjud. Uning 
uzunligi 2—2,5 sm, kengligi 1—1,5 sm bo‘lib, tilni qarama - qarshi 
tomonga shpatel yordami bilan surganda yaxshi ko‘rinadi. Shu 
chuqurcha orqali til nervi kiradi. Uning pastrog'ida jag‘ osti bezi 
yo‘li mavjud. Undan til arteriyasi til osti-til mushagi yordamida 
ajralib turadi. Shilliq qavat ostida til osti so‘lak bezlari yotadi.
Jag‘ osti bezi yo'lidan ichkari va chuqurroqda til arteriyasi 
o ‘tadi. U uchta shox beradi. Ular orqa, til osti va chuqur shoxlar 
deb ataladi. C huqur shox arteriyaning to ‘g‘ridan-to ‘g‘ri davomi 
hisoblanib, til ichiga kirib boradi va til uchigacha yetadi.
Til nervi til osti yog‘ qavati orqali pastki jag ‘ osti bezi 
yo‘li ostidan o ‘tib, til m ushaklari ichiga kiradi. 3-jag‘ tishlar 
sohasida shilliq qavat ostida biroz yuza joylashgan bo'lib, jarroh 
uni oson topishi m umkin. Til - halqum nervi bigiz-til mushagi 
ichki yuzasi b o ‘ylab til osti-til mushagi orqa cheti orqali til 
ildiziga borib tugaydi.