O'ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA 0 ‘RTA MAXSUS
TA'LIM VAZIRLIGI
B. M. Salohiddinov, T. M . Muhammadov
BOSH VA BO‘YIN
TOPOGRAFIK
ANATOMIYASI
O'zbekiston respublikasi Oliy va o ‘rta maxsus ta 'lim vazirligi,
O'rta maxsus kasb-hunar ta'limi markazi tomonidan tibbiyot kollejlari
uchun darslik sifatida tavsiya etilgan.
(070004 «Stomatologiya mutaxassisligi bo‘yicha o ‘quv adabiyoti)
www.ziyouz.com kutubxonasi
54.57
S77
T a q r i z ch i 1 a r:
G. H. Ziyamutdinova—
0 ‘zbekiston Respublikasi Sog'liqni Saqlash
Vazirligi tibbiyot bilim yurti «Anatomiya,
fiziologiya, bosh va bo‘yin
topografik anatomiyasi» fanining oliy toifali o‘qituvchisi.
H. O. Xo‘jayeva
— professor, «Anatomiya, fiziologiya, bosh va
bo'yin topografik anatomiyasi» fanining o‘qituvchisi.
Salohiddinov B.M., Muhammadov T.M.
Bosh va Bo‘yin topografik
anatomiyasi. T.: Abu Ali ibn Sino nomidagi tibbiyot nashr., 2003. — 7b.
1. Muallifdosh
Ushbu darslik tibbiyot kollejlarida ta'lim olayotgan talabalar uchun moijal-
langan boiib, «Bosh va bo‘yin topografik anatomiyasi»
fanining rivojlanish tarixi,
uning «Stomatologiya ishi» mutaxassislarini tayyorlashdagi tutgan o‘mi va bosh
hamda bo'yin sohasidagi a'zolaming o'zaro bog'liqligiga bag'ishlangan.
Salohiddinov B. M.,
Muhammadov T. M.
BBK 54.57
© Salohiddinov B. M.,
Muhammadov T. M.
2003 y
ISB 5-638-02082-9
www.ziyouz.com kutubxonasi
KIRISH
Topografik anatomiya — odam tanasidagi barcha a'zolam ing
joylashishi va o ‘zaro bog‘liqlikIarini o ‘rganuvchi fandir. Bu fan
odam tanasidagi a'zolam ing joylashuvi va tuzilishini dastlab
jarrohlik nuqtai nazaridan o ‘rganadi.
Topografik anatom iyada odam tanasi tuzilishini o ‘rganishni
yengillashtirish uchun ularni bir necha
shartli chiziqlar bilan
chegaralash qabul qilingan. Bu esa jarrohlik amaliyotida a'zolarda
turli xil operatsiyalami bajarishda qulaylik tug‘diradi.
Topografik anatomiya nuqtai nazaridan tirik odam tanasini
o ‘iganishda ko‘zdan kechirish, palpatsiya (paypaslab ko‘rish),
perkussiya (urib ko‘rish, tukillatib ko‘rish), auskultatsiya (eshitib
ko'rish), asboblar yordam ida tekshirish (rentgenoskopiya,
endoskopiya) usullaridan foydalanish mumkin. Ammo eng aniq
m a'lum otlar olish uchun qavatm a-qavat kesib ko‘rish
usuli
qo‘llanadi. Ya'ni bu usulda har bir a'zoning joylashishi, boshqa
a'zoga nisbatan tutgan o‘mi, nervlar, qon tomirlaiga nisbatan bog‘-
liqligi aniqlanadi.
Topografik anatomiya alohida fan sifatida XIX asr boshlarida
shakllana boshladi. Bu fanning rivojiga ulug‘ ras olim laridan
X. X. Salomon katta hissa qo‘shgan. U ichki a'zolar topografiyasiga
asoslangan birinchi operativ jarrohlik fani bo‘yicha dastlabki
qo‘llanmani yozgan edi.
Topografik anatomiya fani rivojiga alohida hissa qo‘shgan olim
I.V. Buyalskiydir. U juda qulay jarrohlik asboblari va yangi operatsiya
usullarini amaliyotga tatbiq etgan
hamda ushbu fandan alohida
atlas nashr ettiigan.
Ulug‘ rus olimi N .I. Pirogov ham topografik anatomiya fani
rivojiga o ‘zining salmoqli hissasini qo‘shgan. U Rossiyada birinchi
marta tibbiyot oliygohida topografik anatomiya kafedrasini tashkil
www.ziyouz.com kutubxonasi
qilgan. N.I. Pirogov ilk marta amaliyotga topografik anatomiyani
operativ jarrohlik bilan qo'shib o'rganishni taklif etgan.
Topografik anatomiya fani rivojiga o ‘z hissasini qo‘shgan chet
el olimlaridan: Kuper, Tom pson, Koxer, Velpo va boshqalarni
alohida ko'rsatib o ‘tish mumkin.
Bu fanning keyingi rivojiga
salmoqli hissa qo‘shgan o ‘zbek olimlaridan: F.F. Amirov, N.H.
Shomirzayev, N.K. Ahmedov, X. Z. Zohidov, N.A. Ibodov va
K.A. Zufarovlami alohida ta'kidlash zamr.
Q adim da o ‘z zam onasining tabiblari tish kasalliklarini
davolash va og‘rigan tishlar ustida jarrohlik muolajalarini o ‘tkazish
u su llarini (tish n i plo m b alash va o lish) yaxshi bilganlar.
Eramizgacha qadimgi Misr va Xitoy tabiblari bu xildagi muolajalami
qo‘llaganlar. Sharqning buyuk tabiblari Abu Bakr ar-Roziy hamda
Ibn Sinolar ham topografik anatomiya fani rivojiga
alohida ahami-
yat berishgan. 0 ‘z-o ‘zidan m a’lumki, bu ishlar davrlar osha,
bosqichma-bosqich takomillashib borgan va hozirgi kunda yuz-
jag‘ jarrohligi kabi alohida yo‘nalish yuzaga kelishiga sabab bo'lgan.
Hozirgi zamon tish vrachlari (jumladan «Stomatologiya ishi»
mutaxassisligini egallagan yosh mutaxassislar ham ) bosh va
bo‘yin topografik anatomiyasini yaxshi o ‘zlashtirmasdan
turib
tish va og‘iz bo‘shlig‘i kasalliklarini davolashda ijobiy natijalarga
erisha olmaydilar.
Bosh va bo‘yin topografik anatomiyasini bir necha qism-larga
bo‘lib o ‘rganish maqsadga muvofiq.
