O'zbekiston respublikasi oliy va 0 ‘rta maxsus ta’lim vazirlig1 T. A. Otaqo‘ziyev, E. T. Otaqo‘ziyev bog‘lovchi

B iroq 1 litrda C 0 2 2 50 —300 m illigram m b o ‘lganda, quyidagi
ikkilam chi jarayon sodir b o ‘ladi:
C a C 0 3 + C 0 2 + H 20 = C a ( H C 0 3) 2.
O s o n e r iy d ig a n k a lsiy b ik a rb o n a t C a ( H C 0 3) 2 m o d d a si
keyinchalik sem enttoshdan yuvilib chiqib ketadi. U n in g o'rniga
yana C a (O H )2 hosil b o ‘ladi. Shunday qilib, sem enttosh m in e-
rallarining deyarli ham m asi eriydi. Vaqtinchalik qattiqligi k o ‘pi
bilan 24°C b o ‘lgan suv beton uchun xavfli em as.
B eto n n i s h o ‘ralashdan qutqarish uchun beton inshootlari sirti
bitum , lak bilan suvalmoqda, tabiiy tosh, hatto q o ‘rg‘oshin tunuka
bilan o'ralm oqda. Lekin bular juda qim m at b o ‘lib, ayni vaqtda
u zo q vaqtga chidam aydi. Titratish yo 'li bilan ham betonning yuza
q ism ini zich lash m um kin. Bu tadbirlarning samarasi kamroq.
Chunki ustki him oya qatlami zarb ta’sirida shikastlansa, betonning
yem irilishi osonlashadi.
S em en tn in g suv ta ’sirida yem irilish m asalasini nem is olim i
M ixaelis va rus olim i A.A. Baykovlar t o ‘g ‘ri hal qildilar, ular
qotayotgan portlandsementdagi suvda yaxshi eriydigan erkin ohakni
faol qum tuprog‘i ko‘p b o‘lgan q o ‘shilma yordamida bog‘lash y o ‘lini
q o ‘lladilar. Bunday q o ‘shilm a tabiiy pussolandir. M a’lum ki, bir
202

---

vaqtlar quruvchilar ohakning suvga chidam liligini oshirish uchun
pussolan va shunga o ‘xshash trass, tuf, pem za qo'shilm alaridan
k en g fo /d a la n g a n la r . P o r tla n d se m e n t p a y d o b o ‘lish i b ilan
pussolandan foydalanilm ay q o ‘yilgan edi.
Rus sem entchilari 1908- yili Peterburgda o'tkazilgan xalqaro
kongressda gidrotexnik inshootlar qurilishida ishlatiladigan port-