O‘zbеkiston rеspublikasi oliy

Nazorat savollari.

1. 
   Avtomatlashtirilgan elektr yuritma ta‘rifini bering.
   

2. 
   Elektr yuritmaning ikkita asosiy funksiyasini ko‘rsating.
   

3. 
   Ishchi mashinalar va ularning ishchi organlariga misollar keltiring.
   

4. 
   Elektr yuritmaning energetik kanallariga qaysi tuzilmalar kiradi?
   

5. 
   Elektr yuritmada energiya o‘zgartirgichlarining vazifasi nimada?
   

6. 
   Elektr yuritmaning axborot-boshqaruv kanaliga qaysi tuzilmalar kiradi?
   
7. 
   Elektr yuritmalar ulardagi elektr motorlar harakatiga ko‘ra qanday sinflanadi?
   
8. 
   Boshqaruv bo‘yicha elektr yuritmalarning sinflanishini aytib bering?
   

9. 
   Rostlanadigan elektr yuritma deganda qanday vazifalarni bajarish nazarda tutiladi?
   
10. 
    Elektr yuritmalarni tezkor rivojlanishini belgilovchi xususiyatlar nimada?
    

2. ELEKTR YURITMA MEXANIKASI ASOSLARI

1. 
   Motor va ishchi mexanizmning mexanik xarakteristikalari
   

Elektr yuritmaning vazifalari –ishchi mashinani xarakatga keltirish va ushbu xarakatni boshqarishdir. O‘zgaruvchan xarakatni ifodalovchi kattaliklar:

1. 
   - jadval
   

Ta‘sir etuvchi harakat			Aylanuvchi harakat
Kattaliklar	Belgilanishi	O‘lchov birliklar i	Kattaliklar	Belgilanishi	O‘lchov birliklari
Yol	S	m	Burilish burchagi	φ	radian
Tezlik	V =	m/s	Burilish tezligi		Rad/s; 1/s
Tezlanish	a=	m/s^2	Burilish tezlanishi		Rad/s^2; 1/s^2
Kuch	F	N	Moment	M	Nm
Massa	m	kg	Inertsiya momenti	J	Kg m^2

Mashina ishchi organlari xarakatini xarakterlovchi ko‘rsatkichlarning o‘zgarishi ularning kinematik zanjiriga (mexanik qismiga) F kuchning ta’siri ostida amalga oshadi. Aylanma xarakat uchun F kuch ta‘siri moment M ko‘rinishda qabul qilinadi. Bu moment yelkaga qo‘yilgan kuch orqali namoyon bo‘ladi (elka – bu kuchdan aylanish o‘qigacha bo‘lgan eng qisqa masofadir). Masalan 2.1 - rasmda ko‘rsatilganidek lebyodka barabaniga qo‘yilgan F kuch yoki motor rotoriga qo‘yiladigan F juft kuchlar ta‘sirida moment xosil bo‘lishini ko‘ramiz.
Bunda M=FR aylanma xarakatli elektr motori moment xosil qilish manbasi hisoblanadi. Momentning musbat yoki manfiyligi aylanish yo‘nalishiga qarab
belgilanadi. Elektr motor ishlashi orqali xarakatga kelayotgan mexanizm oldinga siljishi (+) musbat va orqaga siljishi (-) manfiy deb qabul qilinadi. Shunga mos ravishda elektrmotor tezligi yo‘nalishi ham manfiy va musbat qilib belgilanadi.

1. - rasm. Aylanish momentining hosil qilinishi

Agar motor musbat yo‘nalishda aylanib motor rejimda ishlayotgan bo‘lsa, bunda elektrmotor orqali hosil qilinadigan moment musbat bo‘ladi, va aksincha motor teskari aylanib generator rejimida ishlasa manfiy moment yoki tormoz momenti hosil bo‘ladi. Aylanish yo‘nalishi o‘zgartirilganda moment belgisi teskari o‘zgaradi.
Motor momenti uning tezligiga bog‘liqdir. Dvigatel xosil qiladigan moment bilan aylanish tezligining o‘zaro bog‘liqligi M=f(ω) elektr motorining mexanik tavsifi ko‘rsatkichlarini belgilaydi. Bu munosabatlar M – ko‘rinishidagi koordinatalarda quyidagicha namoyon bo‘ladi:

2.