O‘zbekiston respublikasi oliy ta’lim, fan va innovatsiyalar vazirligi farg‘ona politexnika instituti «Menejment»

Donabay ishlab chiqarish turida zarur maxsulotdan juda kam miqdorda, ayrim xollarda bir dona ishlab chiqarilib, chegaralangan iste’mol talablari bilan xarakterlanadi. Bu ishlab chiqarish turida universal texnologik jixozlardan foydalanilib, ko‘p turdagi mahsulotlar ishlab chiqarishga mo‘ljallangan bo‘ladi. Mazkur ishlab chiqarishda yuqori malakadagi ishlovchilar bo‘lishi talab qilinadi va texnologik jixozlar operatsiyalar ketma ketligi emas, texnologik guruhiga qarab joylashtiriladi. Donabay ishlab chiqarish asosan ta’mirlash va jixozlarning ehtiyot qismlari ishlab chiqarish uchun tashkil etiladi. Donabay va kichik seriyali ishlab chiqarish sharoitida tayyorlangan mahsulot tannarxi yuqori bo‘ladi. Bunga asosan ishlab chiqarish jarayonlarida mexnat xarajatlarini yuqoriligi sabab bo‘ladi. SHuning uchun mazkur ishlab chiqarish sharoitlarida imkon qadar dastgohlardan samarali foydalanish va mexnatni to‘g‘ri tashkil qilishga ahamiyat berish lozim bo‘ladi.
Seriyali ishlab chiqarish sharoitida bir vaqtning o‘zida ko‘p nomenklaturadagi mahsulotni uzoqroq vaqt ishlab chiqariladi. Ishlab chiqarish jixozlarining universallik darajasi o‘rtacha bo‘lib, qisqa muddatlarda boshqa turdagi mahsulotlar uchun moslashtirish imkoni bo‘ladi. Bunday turdagi ishlab chiqarishda dastgohlar joylashuvi guruxlar asosida amalga oshiriladi (tokarlik bo‘linmasi, frezerlik bo‘linmasi va hokazo). Seriyali ishlab chiqarishning ahamiyatli jixati shundan iboratki, bunda ko‘p turdagi mahsulotlar seriyalab (partiyalab) ishlab chiqariladi va bu seriyalar davriy ravishda takrorlanib turiladi. Bu esa ishlab chiqarishda universal va yuqori unumdorli jixozlardan foydalanish imkonini beradi.
Ommaviy ishlab chiqarish sharoitida bir xil turdagi mahsulotni uzoq vaqt ishlab chiqarilishi bilan xarakterlanib, ishlab chiqarish dastgohlari maxsus va avtomatlashtirish darajasi yuqori bo‘ladi. Ommaviy ishlab chiqarish uchun texnologik jixozlar ko‘p hollarda buyurtma asosida tayyorlanib, olib kelinadi. Bu turdagi ishlab chiqarishda texnologik jixozlar umumdorlik ko‘rsatkichlari yuqori bo‘ladi. Texnologik jixozlar maxsus bo‘lganligi va aksariyat xollarda avtomatlashtirilganligi sababli ularni sozlash va moslashga vaqt sarflanmaydi. O‘z navbatida bu turdagi jixozlarda ishlovchilar soni nisbatan kam bo‘ladi va tannarx tarkibida mexnat xarajatlari ham kam bo‘ladi.
Mazkur ishlab chiqarishda mahsulot tayyorlash usullaridan kelib chiqib, universal dastgohlardan ham foydalanib amalga oshirish mumkin. Bunda ishlov berishda qo‘llaniladigan moslamalar maxsus bo‘ladi. Bunga misol qilib metallga presslab ishlov berish jarayonidagi presslash jihozlari yoki plastik buyumlar quyishdagi termoplastavtomatlarni keltirish mumkin.
Ishlab chiqarish turlarini ishlab chiqarish mezonlariga bog‘liqligi quyidagi jadvalda keltirilgan.