O’zbekiston respublikasi oily va o’rta maxsus ta’lim vazirligi

Mavzu: Frenel linzalari.
Zinasimon yuzaga ega bo’lgan murakkab profilli optik detallariga frenel linzasi deyiladi. (6-rasm).
Frenell linzalarining zinalari odatda konsentrik o’rachalar bilan chegaralangan bo’ladi. Bu sohalar sferik yoki konussimon yuza sifatida tasvirlanishi mumkin. Bu yuzalarning har bir sohasi nurlar dastasini tasvirni kerakli joyiga yuboradi. Qoshni yuzalar orasidagi masofa qanchalik kichik bo’lsa linzadagi operatsiyalar shunchalik kam bo’ladi.

Frenel linzalarida ikkilangan opertuda burchagi 100⁰ – 120⁰ gacha bo’ladi va bu linzalarda operatsiyalar kuchsiz namoyon bo’ladi. Bundan tashqari ularning o’lchamlari (linzaning qalinligi) va og’irligi kichik bo’ladi. Shuning uchun frenel linzalaridan ba’zi bir svetaforlarda va mashina faralarida foydalaniladi. Odiy proektlarning yorirish tizimlari ko’p hollarda bitta frenel linzasidan tashkil topgan bo’ladi.
Projektorlar.
Projektorlar – deb yorug’lik manbaidan chiqayotgan oqimni ingichka dastaga konsentriklaydigan optik sistemaga aytiladi. Bu dastadan uzoqda joylashgan ob’ektlarni yoritishda yoki signallarni uzoq masofaga uzatishda fodalaniladi. (7-rasm).

Projektorning optik sistemasi mayaklarda teatrlardagi projektorlarida, avtomabil faralarida va boshqa sohalarda qo’llaniladi. Projektorlarning asosiy xarakteristikalarini ko’rib chiqamiz:
1-Projektorning yorug’lik kuchi quyidagi formuladan topiladi.

- optik sistema yorug’likning o’tkazish koeffitsienti;
- chiqish tirqishining diametrik;
- manbaning yorqinligi.
Formuladan ko’rinib turibdiki manbaning yorqinligi o’zgarmagan holda projektorning yorqinlik kuchi chiqish zrachogining yuzasiga proporsional ravishda ortib boradi. Bu formula yoritilayotgan predmet dastani qayd qilish disstansiyasidan katta masofaga uzoqlashtirilganda o’rinlidir. (7-rasm). Shu masofadan boshlab tasvir hosil qilishda projektorning chiqish zrachogi chetidan tarqalayotgan nurlar ham ishtirok etadi.
2-Projektorning kuchaytirish koeffitsienti – deb projektorning yorug’lik kuchining, manbaning yorug’lik kuchiga nisbatiga aytiladi.

- manbaning diametri.
Projektorning kuchaytirish koeffitsienti K_pr=10000 ga yetishi mumkin.
3-Drajektorda (sochilish) yorug’likning sochilish burchagi: bu parametr yorug’likning manbasining yorug’lik chiqaradigan qismi o’lchamlariga bog’liqdir:

Bu formuladan ko’rinib turibdiki focus masofasi qanchalik katta bo’lsa sochilish burchagi shunchalik kichik bo’ladi.
4-Qamrab olish burchagi: pedmetlar muhitida ikkilangan opertuda burchagiga tengdir. Bu burchak yorug’lik oqimini to’liq ishlatilishini ta’minlaydi.