Kampiyuter injinering

---

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI AXBOROT 
TEXNOLOGIYALARI VA KOMMUNIKATSIYALARINI
RIVOJLANTIRISH VAZIRLIGI
MUHAMMAD AL-XORAZMIY NOMIDAGI
TOSHKENT AXBOROT TEXNOLOGIYALARI 
UNIVERSITETI
FARG’ONA FILIALI
“KAMPIYUTER INJINERING”
FAKULTETI
"Telekommunikatsiya texnologiyalari" KAFEDRASI 
“Elektronika va sxemalar 2”
 
 
 
 
 
 
FANIDAN
MUSTAQIL ISHI
Bajardi:
 
 
 
712-20 guruh talabasi
 
 
 
 
 
 
 
 
Azamat Anvarov

---

 
Mavzu: OK parametrlarini tadqiq etish va 
OK asosida analog qurilmalarni tadqiq etish. 
Ishning maqsadi:
Оperatsion kuchaytirgich parametrlarini o‘lchash 
usullarini o‘rganish. 
Nazariy qism. 
Dastlab operatsion kuchaytirgichlar (OK) analog hisoblash mashinalarida 
matematik amallarni bajarish uchun mo‘ljallangan. Birinchi lampali operatsion 
kuchaytirgichni 1942 yilda L.Djuli (AQSH) ishlab chiqqan. U o‘lchamlari katta va 
qimmat qurilma bo‘lgan. Keyinchalik lampalar tranzistorlarga almashtirilgandan 
keyin ular ixcham , arzon bo‘lgan, ishonchliligi nisbatan ortgan va natijada ularning 
qo‘llanish sohalari kengaygan. Birinchi tranzistorli operatsion kuchaytirgichlar 
sotuvda 1959 yilda paydo bo‘lgan. Boshqa elektron sxemalar bilan bir qatorda 
ularning ishonchliligini yanada orttirish, xarakteristikalarini mukammallashtirish, 
narxini arzonlashtirish, va o‘lchamlarini kichraytirishga bo‘lgan talablar 1958 yilda 
Texas Instruments firmasida yaratilgan integral mikrosxemalar texnologiyasining 
rivojlanishiga sabab bo‘ldi. Johon bozorlarida muvaffaqiyat qozongan birinchi 
integral OK mA702 R.Uidlarom (AQSH) tomonidan 1963 yilda yaratilgan. Hozirgi 
vaqtda yuzlab nomdagi operatsion kuchaytirgichlar ishlab chiqariladi va ular keng 
qo‘llaniladi.
Operatsion kuchaytirgich kirish toklari kichik va kuchaytirish koeffitsienti juda 
katta bo‘lgan o‘zgarmas tok kuchaytirgichidir. O‘lchamlari va narxi bo‘yicha, 
umuman olganda, alohida tranzistordan farq qilmaydi. Lekin operatsion 
kuchaytirgichlar 
tranzistorlarga 
nisbatan 
stabilligi, 
xarakteristikalarining 
mukammalligi, imkoniyatlarining kattaligi bo‘yicha afzalliklarga ega. SHu sababli 

---

ular, hozirgi vaqtda, sxema elementlari sifatida analog sxemotexnikaning ko‘plab 
sohalarida tranzistorlarning o‘rniga qo‘llaniladi. 
Operatsion kuchaytirgichning musbat hamda manfiy kirish signallari bilan 
ishlashi uchun ikki qutbli ta’minlash kuchlanishidan foydalaniladi. Buning uchun 
ikkita ta’minlash manbasi ko‘zda tutiladi.
3.1-rasm. Operatsion kuchaytirgich 
Operatsion kuchaytirgich deyarli doimo manfiy teskari bog‘lanish bilan qamrab 
olingan bo‘ladi (19.2-rasm). Teskari bog‘lanishning xossalari operatsion 
kuchaytirgichli sxemaning xossalarini belgilaydi. 
3.2-rasm. Manfiy teskari bog‘lanish 
Teskari bog‘lanishning prinsipi quyidagicha. CHiqish kuchlanishining ma’lum 
qismi teskari bog‘lanish zanjiri orqali kuchaytirgichning kirishiga beriladi 
(qaytariladi). Agar teskari bog‘lanish kuchlanishi kirish kuchlanishidan ayirilsa, 
bunday teskari bog‘lanish manfiy deb ataladi. 
Manfiy teskari bog‘lanishli operatsion kuchaytirgichning (3.2-rasm) chiqishidagi 
kuchlanish 
Uchiq =KUUd =KU(Ukir - 
bu erda KU - 
-teskari 
bog‘lanish koeffitsienti. 

---

Tenglamani Uchiq /Ukir ga nisbatan echamiz 
Uchiq = K
U
Ukir - K
U
SHunday qilib, teskari bog‘lanishli operatsion kuchaytirgichning kuchaytirish 
koeffitsienti faqat teskari bog‘lanish zanjiriga bog‘liq. Eng sodda holda teskari 
bog‘lanish zanjiri rezistorli kuchlanish bo‘lgich bo‘lishi mumkin. Bunda OK chiziqli 
kuchaytirgich sifatida ishlaydi. Agar teskari bog‘lanish zanjiri sifatida RC-zanjir 
qo‘llanilsa aktiv filtr hosil bo‘ladi.