O’zbekiston respublikasi milliy gvardiyasi harbiy-texnik instituti

HARBIY XIZMATCHILAR ORASIDA HUQUQBUZARLIKLARNI 
OLDINI OLISH VA HARBIY INTIZOMNI MUSTAHKAMLASHDA 
HUQUQIY TARBIYANING O’RNI
58
Mamlakatimiz Prezidenti Shavkat Mirziyoyev O’zbekiston Respublikasi 
mustaqilligining yigirma olti yilligiga bag’ishlangan tantanali marosimidagi tabrik 
so’zida “Yurtimizda tinchlik va osoyishtalikni, xalqimizning munosib hayot 
kechirishini ta’minlash borasida bugun oldimizda yana muhim va dorlzarb vazifalar 
turganini biz har tomonlama chuqur anglaymiz. Jahon miqyosidagi raqobat tobora 
kuchayib borayotgani bugungi keskin bir davr barchamizdan yangicha ishlash va 
fikrlashni, yuqori darajada safarbarlikni talab etmoqda. Oldimizda turgan ana shu 
ulkan vazifalardan kelib chiqib, mamlakatimiz taraqqiyotini yangi bosqichga 
ko’tarish 
maqsadida 
2017-2021 
yillarda 
O’zbekiston 
Respublikasini 
rivojlantirishning beshta ustuvor yo’nalish bo’yicha Harakatlar strategiyasini qabul 
qildik. Ushbu strategiyada davlat va jamiyat qurilishini takomillashtirish, qonun 
ustuvorligini ta’minlash va sud-huquq tizimini isloh qilish, iqtisodiyot va ijtimoiy 
sohani yanada rivojlantirish, xavfsizlik, millatlararo totuvlik va diniy bag’rikenglikni 
ta’minlash, chuqur o’ylangan, o’zaro manfaatli va amaliy ruhdagi tashqi siyosatni 
izchil davom ettirish kabi masalalar taraqqiyotimizning asosiy yo’nalishlari sifatida 
belgilab olindi” [1, 223-224-b.]. deya ta’kidlab o’tdilar.
58
 
Yusupov Olim Yuldashevich - 
O’zbekiston Respublikasi Milliy gvardiyasi, Harbiy-texnik instituti 

---

207 
Binobarin bugungi kunda mamlakatimiz aholisi orasida huquqiy tarbiya va 
huquqiy madaniyatni shakllantirishga e’tibor qaratilishi bejiz emas, chunki “biz 
bunyod etayotgan milliy va umumbashariy qadriyatlarga asoslangan insonparvar 
demokratik huquqiy davlatni faqat boy ma’naviyatga ega bo’lgan, tabiat va jamiyat 
hamda ular rivoji haqidagi bilimlardan xabardor, e’tiqodli kishilarga tayangan holda 
barpo etish mumkin. Shunday kishilarni tarbiyalab, kamol toptirib borish izchil va 
puxta o’ylangan, mukammal tizimga asoslangan targ’ibot va tashviqot ishlarini 
yo’lga qo’yishni taqozo etadi” [2, 123-b.]. 
Bugungi kunda yuridik ta’lim va huquqiy tarbiya mamlakatimizda demokratik 
huquqiy davlat barpo etish va fuqarolik jamiyatini shakllantirish, ijtimoiy-iqtisodiy, 
siyosiy va huquqiy islohotlarni amalga oshirish, qonuniylikni ta’minlash, 
fuqarolarning huquq va erkinliklarini muhofaza qilish, ularning huquqiy ongi va 
madaniyatini hamda siyosiy- huquqiy faolligini oshirishdagi muhim omil bo’lib 
xizmat qilmokda. Fuqarolarning huquq va erkinliklarini himoya qilish, davlat 
hokimiyati organlari tomonidan qabul qilingan qonun hujjatlarini ijrosini ta’minlash 
huquqiy tarbiya sifati bilan chambarchas bog’liqdir. Zero, “ma’naviy, intellektual va 
jismoniy jihatdan barkamol avlodni tarbiyalash - faqat milliy ehtiyojgina emas, balki 
umumdavlat ahamiyatiga molik masala, ko’p millatli O’zbekiston zaminida tomir 
yoygan barcha qardosh halqlar uchun birday ezgu maqsaddir. Bu nuqtada milliy va 
umuminsoniy qadriyatlar, boy ma’naviy merosimizning yaxshi an’analari hamda 
shakllanib kelayotgan yangi udumlari bilan birlashadi va u tarbiyaning qudratli 
omiliga aylanadi” [3, 4-b.].
Harbiy xizmatchilar orasida olib boriladigan huquqiy tarbiya ham jamiyatning 
boshqa jabhalarida bo’lgani kabi insonni tarbiyalash amaliyotidagi mavjud ilg’or 
tajribalar, barcha kuch va vositalarni jalb qilish orqali amalga oshiriladigan ko’p 
qirrali (kompleks) tadbirlarni o’z ichiga oladi va uning samaradorligi Qurolli Kuchlar 
safidagi boshliqlar va ofitserlar tarkibi tomonidan huquqiy mavzularida olib 
boriladigan tashkiliy va tarbiyaviy ishlarning uzviyligiga ko’p jihatdan bog’liq 
bo’ladi. Chunki tarbiyaviy va tashkiliy-boshqaruv ishlarini to’g’ri yo’lga qo’ymay 
turib ijobiy natijaga erishib bo’lmaydi. O’z zamonasining mashhur pedagoglaridan 

---

208 
biri bo’lgan vatandoshimiz Abdulla Avloniy tarbiyaning jamiyat taraqqiyoti va Vatan 
osoyishtaligini ta’minlashdagi ahamiyatiga alohida e’tibor berib, bu haqda “har 
millatning saodati, tinchi va rohati yoshlarning yaxshi tarbiyasiga bog’liqdir” deya 
ta’kidlaydi. Darhaqiqat tarbiyaviy jarayon o’ta marakkab jarayon bo’lib, bu masala 
bilan shug’ullanuvchi ota-ona, maktab, akademik litsey va kasb hunar kollejlari, 
o’rta-maxsus va oliy o’kuv yurtlari, davlat va nodavlat tashkilotlari, qolaversa 
mustaqil O’zbekiston hududida yashovchi har bir shaxs zimmasiga yuksak mas’uliyat 
va vazifalarni yuklaydi. 
Tahliliy natijalarga ko’ra, ayrim harbiy xizmatchilar tomonidan sodir etiladigan 
huquqbuzarliklarning sababi oddiy turmush tarzi va shaxs manfaatlaridan kelib chiqib 
sodir etiladi. Shuning uchun komandir va boshliqlar tomonidan olib boriladigan 
tarbiyaviy ishlar harbiy xizmatchilarga ijobiy xislatlarni shakllantirish, ularni yaxshi 
tabiatli va yetuk harbiy xizmatchi bo’lishiga qaratilishi kerak. Chunki, chaqiruv 
yoshidagi yoshlarning ichki olami o’ziga xos rivojlangan bo’ladi. Bu holat ayniqsa, 
xizmat davomida namoyon bo’lib, asta-sekin o’zgarib boradi. Ya’ni shaxsda yangi 
ehtiyoj va qiziqishlar paydo bo’la boshlaydi, eskilari esa yo’qolib, hayotiy tajribasi 
o’zgaradi. Shu nuqtai nazardan harbiy xizmatchilar orasidagi tarbiyaviy ishlar 
ularning hulq-atvorini qonunga itoatkorlik ruhida tarbiyalash, ularni jamiyatga, 
jamiyat turmush qoidalari va an’analariga hurmat munosabatini shakllashtirish va 
ruhiy dunyosini ijobiy jihatdan boyitishga qaratiladi. Harbiy xizmatchilar orasida 
tarbiyaviy ishlarni tashkil etish va o’tkazishda “Ma’naviyat va ma’rifat” soatlarining 
ahamiyati katta bo’lib, komandirlar tarkibi aynan ana shu holatlarni tarbiyaviy 
ishlarni tashkil etish va olib borishda e’tiborga olishlari kerak. 
Harbiy xizmatchilar orasida tarbiyaviy ishlarni asoslangan, mazmunli va uzviy 
ravishda olib borish uchun komandirning tarbiyaviy ishlar bo’yicha o’rinbosarlari 
tomonidan yillik, har chorak bo’yicha va oylik tarbiyaviy ishlar rejasi, dam olish, 
bayram va kuchaytirilgan xizmat kunlariga mo’ljallangan tarbiyaviy ishlar bo’yicha 
tuziladigan turli-tuman rejalarida huquqiy tarbiyaga oid mavzular ham kiritilishi 
zarur, zero huquqiy tarbiya - harbiy xizmatchilarning umumharbiy nizom talablariga 
qat’iy rioya qilish, ular ongida qonunlarni hurmat qilish va huquqiy madaniyatini 

---

209 
shakllantirishga xizmat qiladi. 
Harbiy 
xizmatchilarni 
huquqiy 
bilimlarini 
oshirish 
mamlakatimiz 
Konstitutsiyasi, qonunlari, umumharbiy nizomlari va qonun osti normativ- huquqiy 
hujjatlariga asoslanishi hamda bunday tadbirlar shaxsiy tarkibga normativ-huquqiy 
hujjatlarni tushuntirish, sharhlash, zamon ruhiga mos ravishda internet “www.lex.uz” 
sayti materiallari bo’yicha huquqiy mavzularda ma’ruzalar, savol-javob kechalari, 
uchrashuvlar o’tkazish va suhbatlar tashkil etish orqali amalga oshirilmog’i lozim. 
Huquqiy mavzudagi tarbiyaviy ishlarga harbiy qism komandirlaridan tashqari, harbiy 
sud, harbiy prokuratura xodimlari, huquqshunoslar ham taklif etilishi maqsadga 
muvofiqdir. Ular yordamida ayniqsa mavzuiy kechalar o’tkazish, hujjatli kinofilmlar 
namoyish etish, tizimli ravishda savol-javob kechalari va yuridik maslahatlar o’tkazib 
borish, huquqiy mavzularda radio va teledasturlar, “Ma’naviyat va ma’rifat” zallarida 
esa, o’zida qonun normalarini aks ettiruvchi “huquqiy bilimlar burchagi”ni tashkil 
etilishi pirovard kutilgan natijalarni beradi. 
Harbiy xizmatchilar orasida olib borilgan sotsiologik tadqiqot natijalari shuni 
ko’rsatmoqdaki, ular orasida “umum harbiy majburiyat”, “harbiy xizmat turlari”, 
“harbiy xizmatchilarning ma’muriy huquqbuzarligi uchun ma’muriy javobgarlik 
asoslari”, “harbiy xizmatni o’tash tartibiga qarshi jinoyatlar, harbiy mulkni saqlash 
yoki undan foydalanish tartibiga qarshi jinoyatlar va harbiy mansabdorlik jinoyatlari 
hamda ularga nisbatansh jinoiy javobgarlik belgilanishi” mavzularida tashkil etilgan 
profilaktik xarakterdagi huquqiy tarbiyaviy ishlar harbiy xizmatchilarga ijobiy ta’sir 
etadi. Ayniqsa harbiy qismga jamoatchilik vakillari, harbiy xizmatchilarning ota-
onalari, oila a’zolarini taklif etish va sayyor sud majlislarini o’tkazilishi harbiy 
xizmatchilar tarbiyasiga samarali ta’sir etuvchi huquqiy vositalardan bo’lib 
hisoblanadi. Mamlakatimiz Prezidenti Sh.M.Mirziyoyev ta’kidlaganidek, “Har 
qanday qonun ma’lum huquq berish bilan birga, zimmamizga majburiyat ham 
yuklaydi. Jamiyatda huquqiy ong va huquqiy madaniyatni shakllanishi, avvalambor, 
tarbiya va muhit bilan bevosita bog’liqdir [4, 6 b.].