О‘zbekiston respublikasi madaniyat

Tayanch sо‘zlar va iboralar

Karyera, rollar orqali boshqarish, yetakchi, lider, tamoyillar.

Nazorat uchun savollar

1.Rollar orqali boshqarish deb nimaga aytiladi? 2.Karyera texnologiyalari nimalarni anglatadi?

3. 
   Menejer va yetakchining farqini aytib bering.
   
4. 
   О‘zingiz menejer bо‘lsangiz ish faoliyatiga qanday yondashardingiz? 5.Karyera nima?
   

6.Karyera texnologiyalari nima? 7.Yetakchi tashkilotda qanday о‘rin tutadi? 8.Liderning jaomadagi о‘rnini tavsiflang.

Mavzu bо‘yicha tavsiya etiladigan adabiyotlar

1.M.Bekmurodov, Q.Quronboyev,L.Tangriyev.Harakatlar strategiyasi asosida jadal taraqqiyot va yangilanish sari.Toshkent.G‘afur G‘ulom, 2017.

1. 
   Semyonov, V.Nabokov.Osnovi menedjmenta.Moskva,,Delo, 2004. 3.D.Qosimova.Menejment nazariyasi.,Toshken.Tafakkur bо‘stoni,2011.
   

3. MENEJER FAOLIYATINI REJALASHTIRISHVA TASHKIL

QILISH
REJA

1. 
   Menejer faoliyatining rejalashtirish asoslari.
   
2. 
   Menejer faoliyatini tashkil etish.
   

Darsning maqsadi - tashkilot menejerining jamoaga va tashkilotga bо‘lgan munosabati, innovatsion yangiliklarni olib kirish, tashkilotlararo munosabatlarda menejerning shaxsiy ibrati haqida talabalarga tushuncha berish.
Tashkilot maqsadlari uchun maxsus tayyorlangan, boshqaruvning hamma jarayonlarini aniq puxta bajara oladigan, natija va inqirozni chamalay oladigan maxsus mutaxassislar menejerlar deyiladi.
Tashkilot taraqqiyoti, ish samarasi, yuqori darajadagi hamkorlik, yillik va uzoq muddatli rejalarning aniqligi uchun javobgar shaxslar yuqori pog‘ona menejerlari deb ataladilar.
Madaniyat va san’at sohasida san’at bozorini aniqlash, zaruriy madaniy tadbirlarning tashkil etilishi va bajarilishiga mas’ul shaxslar о‘rta pog‘onali menejerlar hisoblanadilalar.
Madaniyat va san’at muassasalarining tadbir va badiiy chiqishlar, madaniy markazlarning u yoki bu faoliyatlarini tashkilot bilan bog‘lab olib borish, о‘tkazish cheki quyi pog‘onali menejerlar zimmasiga tushadi.
Boshqaruv organlari va rahbarlarining egallab turgan vazifalarga qarab ish uslublari har xildir. Mana shu nuqtai nazardan har bir rahbarning ish uslubi bir- biriga о‘xshamaydi.
Rejalashtirish tashkilot faoliyatining maqsadlari, yо‘nalishlari va mazmunini, vazifalarni belgilash va ularni hal etish uchun zarur bо‘lgan resurslarni baholash jarayonidir. Tashkilot xodimlarining unumli faoliyatlari, reja va dasturni amalga oshirish jarayonlari boshqaruv faoliyatining asosiy qismlaridandir. Har qanday puxta reja va strategik loyihalar tashkilot xodimlarining vaqt mezonlari va mavjud resurslardan tо‘g‘ri baholash imkonini beradi.
Rejalashtirish , prognozlashtirish avvalo tashkiliy jarayonlarni chamalash va maqsad sari qо‘yiladigan qadamlarni vaqt va miqdor asosida belgilab olishni о‘z ichiga oladi. Rejalashtirish jarayoni madaniyat va san’at sohasi faoliyati kelgusida qilinadigan ishlarning tartiblanishdan boshlanadi. Qо‘yilgan maqsadga erishishda metodlar, vositalar, moddiy va ma’naviy resurslar va qо‘shimcha chora-tadbirlar muhim ahamiyatga ega.
Shunday qilib, madaniyat va san’at faoliyatini tashkil etish va boshqarish sohalarida rejalashtirishning bir necha jihatlari xarakterli:

Maqsadlarga erishish bо‘yicha yagona say-harakatlarningxodimlar va rahbariyat tomonidan amalga oshirilishi- rejalashtirishning mezoniga asos bо‘lib xizmat qiladi.
Madaniyat va san’at sohasi faoliyatida har bir sohada bо‘lgani kabi rejalashtirishning ijodiy, iqtisodiy, tashkiliy va boshqa tomonlari taqsimoti kо‘rib chiqiladi. Shu о‘rinda madaniyat va san’at sohasi faoliyati kesimida rejalarning ma’lum tomonlarini sharhlash о‘rinlidir.
- madaniyatva san’at sohalarida ishlab chiqilgan rejalar ma’rifiy, ijodiy mazmun-mohiyatiga asoslanadi.Ijodiy xodimlarningmalakalarini oshirishga doir , tadbirlarni moliyalashtirishga qaratilgan rejalar, ma’lum tadbirlarga,milliy bayramlarga bag‘ishlangan rejalar.
– sohaning direktiv rejalari ba’zan kerakli raqamli kо‘rsatkichlar, sohaga oid yо‘riqnomalar, mahalliy byudjetlar parametrlari, madaniyat muassasalarining moddiy resurslaridan foydalanish asoslari bilan asoslanadi.
Har bir havola etilayotgan rejalarning talablari va muddatlari birinchi navbatda chamalab olinadi, oldindan puxta о‘ylangan rejalar nazariy asos bо‘ladi, madaniyat va san’at sohasi tashkilotlarining tendensiyalari va istiqbollarini belgilab olishga yо‘l ochadi.
Ma’lumki, respublika miqyosidagi rejalar rejalangan qaror qabul qilinishiga qarab, quyiga- mintaqaviy, viloyat, shahar,tuman rejalari, madaniyat va san’at sohasi tashkilotlarining rejalari, shuningdek, individual tarkibda yuqoridan quyiga qarab harakatlanib boradi.
-madaniyat va san’at sohasiga doir ishlab chiqilgan rejalar bir-biridan farq qiladi, sababi madaniy tadbirlarning xilma-xilligi (konsert, spektakl, kо‘rgazma shaklidagi), san’at (badiiy, amaliy, tasviriy shakllarda) bо‘lishi mumkin. Birlamchi rejalar о‘ta dolzarb, istiqbolli-ya’ni ma’lum muddatni о‘z ichiga olgan rejalardir. Muddatiga qarab haftalik, о‘n kunlik, bir oylik, choraklik, yarim yillik, bir yillik, besh yillik va uzoq muddatli rejalar ham bо‘lishi mumkin.
Rejalar 5 yilga tuzilishi mumkin, masalan О‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 yil 7 fevraldagi PF4947-sonli Farmoniga asosan “2017-2021 yillarda О‘zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor yо‘nalishi bо‘yicha Harakatlar strategiyasi”besh yilga mо‘ljallangan, yil nomi bilan bog‘langan yillik rejalar, oliy ta’lim tizimida ma’lum semestrga atab tuzilgan rejaning muddati olti oy bо‘ladi, fasllar muddatiga qarab, qishki mavsumdan betalafot chiqish borasida uch oylik, ishlab chiqarish yig‘ilishlarida qabul qilinayotgan rejalar bir oylik,tuzilishiga qarab bir haftalik, ba’zida shaxsiy rejalar bir kunlik ham bо‘lishi mumkin.Bunday rejalar umumiy xarakterga egabо‘lishi markaziy, hududiy, mintaqaviy, mental xarakterlarga asoslanadi.Joriy rejalashtirish barcha darajalarni qamrab oladi: mintaqaviy, viloyat va shu kabilar, ma’lum bir madaniyatva san’at muassasasi va ularning bо‘linmalari. Madaniyat va san’at sohasi faoliyatini tashkil etish va boshqarishdayillik rejani, odatda, oldingi yilning dekabr oylari oxirida ishchi guruh ishtirokida tuziladi,muhokama qilinadi, tо‘g‘rilanadi,sо‘nggida tashkilot rahbar tomonidan tasdiqlanib, kuchga kiradi.Reja tasdiqlanganidan keyin muddatlari va faoliyatiga qarab nazorati, mas’ullari belgilanadi.
Sohadagi har bir rejaning alohida bosqichlari, muddatlari va tegishli vazifalari belgilanadi, bunda:
- rejani ishlab chiqishning tashkiliy tomonlari: ma’lum guruhning shakllanishi, ijrochilari, ma’lum shart-sharoitlari, axborot ma’lumotlari, bajarilish jarayonlarini puxta kо‘rib, tayyorlanishiga bog‘liq.
-amalga oshirishga rejalashtirilayotgan rejani ishlab chiqish: maqsad va vazifa, rejaning tо‘laqonli asosi, harakatlanish bosqichi, xomaki loyihasi va boshqalar.
-shakllangan guruh tayyorlagan loyihani tashkilot rahbari tomonidan tasdiqlanishi va yuqori turuvchi hokimiyat organlari tomonidan tasdiqlanishi xarakterlidir.
Madaniyat va san’at muassasalarining missiyasi va strategiyasi. Rejalashtirish jarayoni missiya va strategiya sifatida strategiktanlashning bunday elementlarini shakllantirish bilan bevosita bog‘liq. Rejalashtirish madaniyat va san’at muassasalarining umumiy maqsadi bо‘lib, uning mavjudliginianglatadi, strategiya esa tashkilotning uzoq muddatli xulq-atvorini belgilovchi bir qator harakatlarni nazarda tutadi³⁶.
Darhaqiqat, tashkilot faoliyatini rejalashtirishda nimalarga e’tibor qaratish lozim:

• 
  rejamizning amalga oshirilishidan tashkilot, madaniyat va san’at sohasi , hokimiyat, madaniyat dargohi qanday manfaat kо‘rishi mumkin. (hamkorlik, otaliqqa olingan tashkilotlar, homiylar va b.)
  
• 
  amalga oshirilayotgan reja orqali nima о‘zgarish bо‘ladi, qay sohada rivojlanish bо‘ladi, qay bir ijodkor yoki iste’dod egasining mehnati yuzaga chiqadi?
  

- amalga oshiriladigan rejaning о‘z mas’uliyatli javobgarlari bormi va ular har bir band, har bir bо‘lim bо‘yicha natijani ta’minlay oladilarmi?
-rejalarning maqsad va vazifalari, tо‘laqonli aks ettiriladigan ma’lum muddatlari, hamkor va homiy tashkilotlarning ishtiroki va nihoyat kutilayotgan natijadorlik hamma vaqt ham о‘zini oqlaydimi?

- nima uchun ba’zi tashkilotlarda rejalashtirilgan, ishlab chiqilgan, tasdiqlangan va ijroga yuborilgan rejalar faqat qog‘ozlarda qolib ketmoqda.

Har bir ishni rejalashtirish, amalga oshirish mexanizmlarini о‘ylab kо‘rishda avvalambor mana shu savollarga madaniyat muassasining rahbari shaxsan о‘zi javob berib kо‘rishi kerak. Sababi, rahbar hammaning kо‘z oldidagi inson, har bir о‘ylagan rejasini amalga oshishini ta’minlay olsagina hurmat qozonadi, egallab turgan vazifasiga loyiq sanaladi.
Yuqorida aytib о‘tdik, madaniyat va san’at sohasi tashkilotlarining samarali faoliyat yuritishlari uchun albatta mavjud maqsadlari va kо‘zlangan vazifalari bо‘ladi.Maqsad va vazifalar, missiya va strategiya tushunchalari bir-biri bilan uzviy bog‘langan.
Missiya– tashkilotning asosiy maqsadi, uning mavjudligi. Missiya tashkilotning asosiy faoliyatlarini tavsiflaydi, madaniyat muassasasining maqsadlariga e’tiborni qaratadi, shuningdek, tashqi muhit uchun tashkilot imijini shakllantirishga imkon beradi. Missiya madaniyat va san’at muassasalari maqomini oqlash, turli tadbirlar о‘tkazish zarurligini tushuntirish, boshqaruvda yangi innovatsion loyihalar,ijtimoiy-madaniy loyihalarni, dasturlarni amalga oshirishni yangilaydi.
Missiya tashkilotning mazmuni va maqsadini ochib beradi, uning о‘ziga xosligini ta’kidlaydi.
О‘ziga xoslik esa quyidagi jihatlarda namoyon bо‘ladi:

• 
  milliy mentalitet tushunchasi, milliy qadriyatlar va e’tiqodlar;
  
• 
  san’at bozorining о‘ziga xos kо‘rinishlari;
  
• 
  san’at bozorini о‘rganish, tayyor mahsulotni о‘tkazishga harakat qilish (milliy serial, milliy hunarmandchilik , amaliy va tasviriy san’at mahsulotlari va b.)
  

Albatta missiya va strategiya muassasaning imijini saqlashga yordam beradi, lekin о‘z-о‘zini iqtisodiy jihatdan qoplash masalalari ham hozirgi kunning asosiy masalasidir. Bozor sharoiti har bir tashkilotdan moliyaviy tomondan о‘zini о‘zi ta’minlay olish imkoniyatlarini izlab topishni, ishlab topilgan mablag‘larni maqsadli ishlatishni taqozo qiladi. Namuna bо‘larli konsert dasturlari,
ijodkorlarning kо‘rgazmalari, turli tuman bayram va shou-dasturlar о‘tkazish bunga misol bо‘la oladi.
Hozirgi kun rahbarlariga juda katta talablar qо‘yilayotir, tarixda kuzatilmagan shiddatli islohotlarning birinchi va asosiy ijrochilari rahbarlar sanaladi. Halqning kayfiyati va ruhi bilan ishlaydigan madaniyat, san’at, adabiyot sohasi vakillarining о‘rni bu sohada о‘zgacha. Sababi, har qanday boshqaruv faoliyati tashkilot yoki muassasadagi ichki va tashqi ziddiyatlardan boxabar bо‘lish, ularni bartaraf etish yoki boshqacharoq aytganda yengish bilan bog‘liqligi ma’lum. Sir emas hayot insonning aqliga sig‘maydigan, ba’zi vaqtlarda nihoyatda shoshirib qо‘yadigan muammolardan iborat, insonlar va ularning psixologiyasi bilan ishlash mana shu jihatlari bilan rahbarning oldiga qator vazifalar qо‘ymog‘i tayin.
Madaniyat va san’at muassasalari rahbarining pedagogik-psixologik bilimlarga ega bо‘lishi, о‘z navbatida ish sharoitida xodimlarga ijodiy, ishchan, sog‘lom muhitni tashkil etish bilan birga har bir ijrochi xodimning hayotidan va mehnat sharoitidan roziligi uchun mas’ul ekanligini unutmasligi isbot talab qilinmaydigan haqiqat.
Har tomonlama raqobat muhitida ishlayotgan jamoani boshqarish, avvalambor, uning tarkibiy qismi bо‘lmish xodimlarning qiziqishlari va shart- sharoitlarini ta’minlab qо‘yish har bir rahbarning ham qо‘lidan kelmas. Lekin, ishning natijasi mana shu jihatlarni talab qilar ekan, yо‘ldagi muammolar va muammolarning yechimlari birinchi shaxsning zimmasidagi mas’uliyat, kerak bо‘lsa javobgarlikdir.
Insonning kimligi qanday ish bilan mashg‘ul ekani, kimlar bilan dо‘st ekani, nimalarga qiziqishi-yu, qanday ma’lumotga ega ekanligida ma’lum bо‘ladi. Rahbar jamiyat tomonidan quyilgan talablar bilan bir qatorda о‘z faoliyatida tevarak- atrofidagi kishilar, tashkilotning iqtidorli va talantli ziyoli xodimlari, mehnatsevar va о‘z ishiga fidoyi hamkasblari, undan nimalarni kutishini hech qachon unutmasligi kerak.
Inson intellekti, dunyoqarashi, voqea-hodisalarni tо‘g‘ri talqin etishi, xolisona baholashi boshqaruvda uning о‘rnini, mavqeini belgilashi hech kimga sir emas. Modomiki shunday ekan, ana shu mavqeni saqlab qolish tinimsiz izlanish, о‘rganish va amalda joriy qilish mezonlarida harakat qilishni taqozo etadi.