Mashg'ulotni rejalashtirish

MAShg'ULOTNI REJALASHTIRISH
Sport mahoratining yuqori cho'qqisiga erishish to'xtovsiz, ko'p yillik tayyorgarlikni talab qiladi. Organizm to'g'ri tuzilgan, muntazam Mashg'ulot darslarining oshirilgan talablariga astasekin ko'nika boradi. Uning ish qobiliyati oshadi, tiklanish jarayoni tezlashadi, birmuncha tig'iz jismoniy vazifalarni bajarishi mumkin bo'lib qoladi. Shu bilan birga sport mavsumida erishilgan funksional imkoniyatning rivojlangan darajasini keyingi mavsumda mustahkamlab va rivojlantirib borishga erishish, suzuvchining sport mahoratini takomillashtirish kerak bo'ladi. Bu butun faoliyatni to'g'ri rejalashtirishni talab qiladi. Perspektiv-bir necha yilga mo'ljallangan, bir yillik, oylik va haftalik rejalar shu maqsadga qaratilgandir.
Perspektiv reja. Suzuvchining sport tayyorgarligi uchun belgilangan perspektiv reja ikki yoki to'rt yilga mo'ljallangan bo'lishi mumkin.
Perspektiv rejalashtirishni muvaffaqiyatli amalga oshirish uchun shu muddatdagi suzuvchining tayyorgarlik darajasi, qo'llaniladigan asosiy vositalar, shuningdek, ularning uslubiy yo'nalishi, jismoniy nagruzkalar hajmi, sport natijalarining miqyosi va boshqalar aniqlangan bo'lishi kerak.
Perspektiv rejaning asosiy maqsadi-oldingi yillardagi sport natijalarining tahlili asosida sport tayyorgarligining umumiy vazifalarini bir necha yilga aniqlashdan iborat. Bu o'z navbatida suzuvchi tayyorgarligining konkret vazifalarini to'g'ri belgilab beradi. Sport Mashg'ulotsini bir necha yilga rejalashtirishda qo'yilgan vazifalarning muayyan izchillikda bajarilishiga ahamiyat berish muhim.
Perspektiv reja tuzilganda suzuvchining tayyorgarlik darajasi hisobga olinishi kerak. Masalan, boshlovchi suzuvchilarda Mashg'ulotning umumiy hajmi yildan-yilga orta borishi, malakali sportchilarda suzish nagruzkasining hajmi yillar davomida yuqori darajada barqaror bo'lishi mumkin. Lekin umumiy hajmni saqlagan holda treyirovka mazmunini o'zgartirish, shuningdek Mashg'ulot nagruzkasining hajmini oshirish, tezkor mashqlar sonini ko'paytirish kerak va hokazo.
Kontrol normativlar sistemasi suzuvchi tayyorgarligining ma'lum tomonlarini rivojlantirish bilan xarakterlanadi, uning bu ishda ahamiyati katta.
Kontrol normativlarni aniqlash uchun quyidagilar:
a) Har tomonlama jismoniy rivojlanish saviyasi;
b) sportdagi muvaffaqiyatlar miqyosi;
v) texnikani zgallash darajasi va hokazolar aniqlanadi.
Har bir konkret vaziyatda sport Mashg'ulotlari vazifalariga muvofiq murabbiy kontrol (nazorat) normativlarni belgilashi lozim. Uqituvchi kontrol normativlarni qo'llab, suzuvchining jismoniy, texnik suzish, taktik va iroda tayyorgarligidagi nuqsonlarni aniqlashi mumkin.
Bolalar sport maktablarining yosh suzuvchilari, asosan 11-14 yoshlilar perspektiv rejaning ahamiyati haqida alohida to'xtalib o'tish kerak. yosh suzuvchilar uchun perspektiv reja 4-8 yilga mo'ljallab tuziladi. 4-6 yilda 17-18 yoshda (qizlar 15-16 yoshda) yuqori sport mahoratiga erishishga asos qo'yiladi. Perspektiv reja tuzayotganda yosh suzuvchilar organizmi katta nagruzkalarga tayyor emasligini hisobga olib yuqori sport natijalarini bevaqt mo'ljallamaslik zarur. Ayniqsa 1-2 yillik muddatda yuqori sport natijalariga erishishga urinish, yosh suzuvchilar organizmiga zararli ta'sir qiladi. Vaqtinchalik zafar kelajakdagi haqiqiy natijalarga to'siq bo'ladi.
Perspektiv reja asosida sport tadbirlari hisobga olinib, bir yillik tayyorgarlik reja tuziladi.
Yillik reja. Sport tayyorgarligining bir yillik rejai perspektiv reja bilan uzviy bog'langan holda tuziladi. Shuning uchun ham Har bir sport mavsumidagi vazifalar ana shu asosda hal etiladi.
Yillik reja hususiyatlari sportchining tayyogarlik darajasi bilan aniqlanadi. Shuning uchun rejalashtirish masalalari suzuvchilarning sport klassifikasiyasini hisobga olgan holda ko'riladi. Suzuvchilar yillik Mashg'ulotsining maqsadi-mavsumdagi mas'uliyatli musobaqalarda yaxshi natijalarni qo'lga kiritishdan iborat. Shu maqsadda yil davomida suzuvchilarni tirish va o'tkazishda nagruzkani takrorlab va uni asta-sekin oshirib borish zarur.
Muskul ishi ko'p marta takrorlanganda yurak-tomir,, nafas va boshqa snstemalarda muhim funksional o'zgarishlar sodir bo'ladi. Nagruzkalarni asta-sekin o'stirish prinsipi Mashg'ulot intensivligini asta-sekin ko'paytirishni ko'zda tutadi. Sportchi mahorati o'sib borgan sari nagruzka hajmi va intensivligi oydan-oyga, yildan-yilga to'xtovsiz o'sib borishi kerak. Lekin bu yuqori ko'tarilmasdan, to'lqinsimon xarakter kashf etadi.
Sport tayyorgarligining umumiy jarayonida qo'llanidadigan vositalar va sportchining suzish texnikasini egallashi uchun zarur bo'lgan hamda jismoniy sifatlarni rivojlantirishga mo'ljallangan metodlar o'qituvchi, murabbiy ishida eng zarur qurol bo'lib, ular bilan Haryoqlama tanish bo'lish sport murabbiylarining eng birinchi vazifasidir.
Sport ishlari amaliyetida, suzuvchi Mashg'ulotda bevosita bir necha asosiy metodlar qo'llaniladi. Ularning o'zaro farqi quyidagicha: a) nagruzka mazmuni; b) mashqlar aro dam olish xarakteri bilan ular o'zaro farqlanadi.
Keyingi yillarda Mashg'ulotning quyidagi asosiy metodlari aniqlandi va qo'llanmoqda:
1) bir xil sur'atli (masofali); 2) intervalli; 3) o'zgaruvchan; 4) takroriy; 5) musobaqa (kontrol) metodlar.
Bu metodlar Har birining mazmuni va xarakteri qo'llaniladigan mashqlar xususiyatiga bog'liq.
Bir xil sur'atli (masofali) metodning ikki varianti mavjud: 1) butun masofani oldindan belgilangan grafik bo'yicha ko'proq bir xil sur'atda suzish; 2) masofani olingan vazifaga muvofiq biroz tezlatilgan sur'atda suzish.
Birinchi variant. Bu variantda belgilangan masofani shunday hisobda bir xil sur'atda suzib o'tiladiki, bunda (start hisobga olinmaganda) bo'laklar orasidagi farq minimal bo'ladi.
Masofani bir xil sur'atda suzish sport trenirovkasida fiziologik jihatdan ko'proq maqsadga muvofiq va tejamli hisoblanadi. Masofani bir xil sur'atda suzishga o'rgatishga Mashg'ulotda ko'proq e'tibor berish kerak. Suzuvchi «Vaqtni sezish» (nerv-muskul asosida sezish) deb nomlanuvchi tushunchani egallashi (o'rganishi) zarur. Buning uchun murabbiy suzuvchiga oldindan Har bir bo'lakni (25 yoki 50 m va hokazo masofani) qanday vaqtda suzishni a]"1tadi. Shu bilan birga masofani suzib o'tayotgaida murabbiy suzuvchiga shartli signal (barmoqlar yoki tovush) orqali vazifa qanday bajarilayotganligini bildiradi. Suzuvchi signalga javoban suzish tezligini to'g'rilaydi. Murabbiy masofa tugagandan so'ng vazifaning bajarilishini tahlil qiladi.
Suzuvchi astasekin masofani ko'proq bir xil sur'atda suzib o'tishga, o'z sezgisi orqali taxminiy tezlikni aniqlashga va shunga bog'liq holda uni mustaqil to'g'rilashga o'rganib boradi. Sportchining mashq olish darajasi qanchalik yuqori bo'lsa, u suzish tezligini shunchalik yaxshi aniqlaydi va his qiladi. Misol: vazifa-200 m brass bilan 3. 12,0 suzish. Masofani 50 m- (45,0 startdan); 100 m-1. 33,5 (48, 5); 150 m-2. 22, 5 (49,0) va 200 m-3. 12,0 (49,5) tariqasida suzish mumkin. Bunda masofaning yarmida farq 5 sekundni tashkil qiladi. Keyingi x. ar bir 50 m oldingisidan 0, 5 sek farq bilan bo'sh-sekin suziladi (start hisobga kirmaydi). Bunda sportchining biroz toliqishi hisobga olinadi. Shunday qilib oldindan berilgan bir xil sur'atli tezlikda suzish suzuvchilarga o'z kuchlarini masofada maqsadga muvofiq tassimlashga o'rgatadi va natijani o'stirishga imkon beradi. Masofani bir xil sur'atli metod bilan suzishni Mashg'ulotning hamma davrlarida qo'llash tavsiya qilinadi.
Ikkinchi variant. Masofa tezlatilgan sur'atda suzib o'tilganda ham avvaldan uning uzunligi va belgilangan tezlanishi hisobga olinib taxminiy tezlik grafigi aniqlanadi. Bunda qo'yilgan vazifa va suzuvchi tayyorgarligiga aloqador topshiriqlarda tafovut bo'lishi mumkin.
Amalda odatda shunday variantlar uchraydiki, bunda masofaning birinchi yarmidan ko'ra ikkinchi yarmi biroz tez sur'atda suzib o'tiladi. Mashq darajasiga va tayyorlanish davriga bog'liq holda masofani suzib o'tishning umumiy tezligi asta-sekin o'sib borishi, suzish texnikasini to'g'ri saqlash kerak. Masofaning ikkinchi yarmida tezlikni sekin-asta oshirib suzish suzish texnikasini yaxshi egallash imkonini beradi. Tezlikni oshirib suzish tayyorlov davrining ikkinchi bosqichidan boshlab, ya'ni suzuvchilar bunga tayyorgarlikdan o'tgan davrda qo'llash tavsiya qilinadi. Intervalli metod. Mashg'ulotning intervalli metodi suzuvchi Mashg'ulot qilayotgan masofani qisqa bo'laklarga (25, 50, 100 m va hokazolarga) bo'linishi bilan xarakterlanadi. Shu bilan birga uning umumiy uzunligi, asosiy masofadan 3-4 marta ko'p va undan ortiq (800 va 1500 m hisobga olinmaganda) bo'lishi mumkin. Masalan, suzuvchi 200-400 m masofada trenirovka qilayotgan bo'lsa, hamma intervalli bo'laklarning umumiy hajmi 800-1200 m gacha bo'lishi mumkin. Intervalli metodda murabbiy ixtiyorida suzuvchini tayyorlashning turli variantlari mavjud bo'ladi. So'nggi yillarda quyidagi ikki variantga ko'proq murojaat qilinmoqda:
bir xil uzunlikdagi bo'laklar seriyasini ular orasida doimiy tanaffus bilan suzish. Bunda tanaffus Har bir alohida darsda bo'laklar uzunligi, ularning soni va suzish tezligiga qarab aniqlanadi;
Har xil uzunlikdagi alohida bo'laklarni avvaldan belgilangan tanaffus bilan suzish. Tanaffus masofa uzunligi va suzish tezligiga bog'liq bo'ladi.
Birinchi variant. Takroriy-intervalli suzish. U takroriy va intervalli metodlarning omixtasidir. Bu variant ko'pincha ba'zi bir sport turlari (yengil atletika va boshqalar) da qo'llaniladi. Lekin suzishda bu variant o'ziga xos xususiyatga ega. Ya'ni suzuvchi Mashg'ulot qilayotgan masofa ancha qisqa bo'laklarga, odatda juft bo'laklarga bo'linadi.
Masalan, 100 m Mashg'ulot qilinganda 4-8x25 m; 4-8X50 m 2-4x100 m va boshqa birliklarda 200 m-4-8X100 m va hokazo suziladi. 400-1500 m suzganda bo'laklar soni masofa uzunligiga muvofiq oshiriladi: 16-30x50 m; 8-16X100 m; 4-8x200m; 4-8X400 m va hokazo.
Suziladigan bo'laklar uzunligi va soni hamda ular orasidagi tanaffus intervalli, Har xil bo'lishi mumkin. Lekin aynan Hozirgi seriyada bo'laklar orasida tanaffus intervali avvaldan aniqlanadi va bir, xilligicha qoladi. Shuningdek, suzishning taxminiy tezligi uning keyingi bo'laklarida pasaytirilmaydi. Suzuvchining mashq olganlik darajasiga qarab tezlik sekin-asta, belgilangan o'rta tezlikkacha oshiriladi. Keyinchalik tezlik suzuvchi «zapas»ga ega bo'lishi uchun bir qadar oshiriladi. Tajribadan tezlik «zapasi» bo'laklarni suzishda 25 m 1-1, 5 sekund, 50 m 2-3 se-kund, 100 m 3-6 sekund, 200 m 4-8 sekundgacha bo'lishi mumkinligi aniqlangan (bu taxminan 5-10 prosentni Ikkinchi variant. Qeyingi paytlarda suzuvchilar bir darsning o'zida o'zi Mashg'ulot qiladigan asosiy yoki unga yaqin masofani 2-3 marta suzish variantini tez-tez qo'llamoqdalar. Masalan: 2-3x100 m yoki 2-Zx 75 m va boshqa birmuncha uzun masofalarda shunday qilmoqdalar. Bunda masofaning suzish intensivligi oldindan suzuvchining shu paytdagi tayyorgarlik darajasini hisobga olgan holda aniqlanadi. Masofalar orasida tanaffus suzuvchi ahvoliga, masofa uzunligi va suzish tezligi hamda suzuvchining Mashg'ulot ko'rganlik darajasini hisobga olib aniqlanadi. Trenirovka darsining vazifasiga bog'liq holda masofaning takroriy suzish orasidagi tanaffusi odatda 10-15 min atrofida bo'ladi. Agar tanaffus juda davomli bo'lsa, unda bunday takroriy suzish o'z ma'nosini yo'qotadi, chunki bunda suzuvchining fiziologik ko'rsatkichlari dastlabki holatiga yaqinlashib qoladi. Yaxshi suzuvchilarning Mashg'ulotsida bo'laklarni eng yuqori tezlikka yaqin va maksimal tezlikda suzish birmuncha qiyinlashadi.
Musobaqa (kontrol) metodi. Musobaqa metodi ikki xildan iborat: a) o'quv musobaqasi; b) kontrol musobaqa.
O'quv musobaqasi. O'quv musobaqasining mazmuni-suzuvchilar gruppasidagi darsda uyushtiriladigan Har xil mashqlarni eng yaxshi bajarish bo'yicha suzishlardan iborat. Masalan, burilish va startni (to'g'ri va tez) bajarish, faqat oyoq harakatlari yordamida tezlikni oshirib suzish va hokazolar. Bundan tashqari, trenirovka darsi jarayonida suzuvchilar orasida birorta masofaga asosiy usulda, shuningdek, qo'shimcha usul bilan suzish bo'yicha musobaqalar o'tkaziladi. Masalan, suzuvchilar gruppali Mashg'ulotsini suzish usullarining xillariga bog'liq bo'lmagan, bir dasturlik musobaqa elementlarini kiritgan holda o'tkazish mumkin. Bunday hollarda shu suzish usullaridagi mavjud natijalarga yaqin natijalar ahamiyatli hisoblanadi. Musobaqa elementlari kiritilgan, gruppali trenirovka darslari shug'ullayuvchilarning ruhini ko'taradi va ularda iroda sifatlarini tarbiyalaydi. Ular masofani yuqori tezlikka yaqin yoki maksimal tezlikda bosib o'tadilar. Agar Mashg'ulot darsi davom etadigan bo'lsa, unda kontrol masofa suzilgandan keyingi tanaffus sportchining ahvoli va charchash darajasiga bog'liq holda aniqlanadi. Eng yuqori tezlikka yaqin va maksimal tezlikda suzish vazifasini bajarish ancha qiyin hisoblanib, bunga ko'p energiya sarflanadi, So'nggi yillarda ko'pgina suzuvchilari Mashg'ulot darslarida sinov suzishni qo'llay boshladilar. Kontrol suzish chet mamlakatlarning eng yaxshi suzuvchilari o'rtasida keng tarqalgan. Jumladan, GDR, Avstraliya va Amerika suzuvchilari Mashg'ulotsida qo'llaniladi. Bu mamlakatlarning suzuvchilari o'z Trenirovkalarida ko'pincha shu metodni qo'llaganlari uchun mamlakat va hatto Jahon rekordidan yuqori natijalarni ko'rsatganlar. Bularning hammasi kontrol suzish sport mahoratini oshirishga ijobiy ta'sir etishini yana bir bor tasdiqlaydi. Kontrol suzishlar suzuvchilarda o'z kuchiga bo'lgan ishonchni rivojlantiradi va musobaqalarda yuqori sport natijalariga erishishg'a yordamlashadi.
Kontrol suzishlarni musobaqaga tayyorgarlik arafasida, suzuvchi imkoniyatini oldindan aniqlash maqsadida qo'llanish tavsiya etiladi. Bu suzuvchini musobaqaga tayyorlashdagi eng muhim omillardan biri hisoblanadi. Bunda sportchi kelgusidagi baxslashuvlarda yuqori natijalarga erishish uchun tajriba orttiradi. Musobaqalarda muntazam ravishda ishtirok etish sport natijalarining o'sib borishiga yordam beradi. Shuning uchun suzuvchining tayyogarlik darajasiga qarab uning musobaqada ishtirok etishini ko'zdan kechirib chiqish tavsiya qilinadi (ayni paytda uning tayyorgarlik darajasiga munosib natija rejalashtiriladi).
Mashg'ulot darslarida odatda bir necha metodlardan bir yo'la foydalaniladi va ulardan bittasini alohida olish kamdankam uchraydi. Tabiiyki, tayyorgarlikning ayrim davrlarida hamma metodlar bir xil darajada qo'llanilmaydi. Ko'rsatilgan metodlarning Har biri, o'zining ijobiy tomonlariga ega. Ulardan biri boshqasiga nisbatan sportchining u yoki bu sifatlarini tarbiyalashga ijobiyroq ta'sir qiladi. Agar metodlarning faqat bittasidan foydalanilsa, sportchi uchun zarur sifatlarni tarbiyalashning iloji bo'lmay qoladi. Agar darsda hamma metodlar qo'llanilsa, unda ular bir-birini to'ldirib, suzuvchiga zarur bo'lgan hamma jismoniy sifatlarning (kuchlilik, tezlik, chidamlilik va boshqalarning) rivojlanishiga imkon beradi. Ilg'or suzuvchilar tomonidan qo'llaniladigan sport Mashg'ulotsining metodlarida standartlik yo'q va Har bir murabbiy doim o'zining ijodiy tashabbusini ko'rsatadi, yangi variantlar qidiradi. Ko'pchilik suzuvchilar Har xil Mashg'ulot metodlaridan foydalanib, yuqori sport natijalariga erishadilar. Bu sport mahoratini oshirish yo'llari turlicha bo'lishi mumkinligini ko'rsatuvchi dalildir.
Hozirgi paytda sport Mashg'ulotsining eng afzal metodi intervalli suzish bo'lib, u ancha unumli va asosiy fiziologik talablarga javob beradi.